فاصله‌ از محتوا و مضمون در کمین شعر جوان/ شاعران آثار بزرگان را مطالعه کنند

خبرگزاری دانش نامه؛ دانشگاه آزاد اسلامی حدود چهار سال است با برنامه جشنواره امامت و مهدویت در همه استان‌ها در عرصه‌های فرهنگی بسیار پرقدرت ظاهر شده و یکی از برنامه‌هایی که در ذیل این جشنواره، بسیار خوش درخشیده، جشنواره ملی مشاعره علوی استان بوشهر بوده که در این استان و در کشور با استقبال مخاطب و مسئولان مربوط همراه است.

برگزاری برنامه‌ای مستمر و پرمخاطب در چند سال زیرساخت‌های مهمی نیاز دارد، یکی از این زیرساخت‌ها حضور چهره‌های نامی و برتر حوزه ادبیات در کنار شرکت‌کنندگان در جشنواره است تا علاوه بر غنای برنامه، شاهد دلخوری‌ها و رنجیدن‌های پس از کنار رفتن شرکت‌کنندگان نباشیم.

سیروس فتحی، محقق و پژوهشگر حوزه ادبیات استان بوشهر است که در این سال‌ها به‌عنوان داور جشنواره مشاعره علوی در این برنامه حضور دارد و در این راستا خبرنگار دانش نامه در بوشهر با وی درباره مسائل فرهنگی، اثرگذاری شعر و ادبیات و مقوله فرهنگ گفت‌وگویی کرده‌ است که در زیر می‌خوانیم.

دانش نامه: چگونه از دنیای هنر سر درآوردید؟ علاقه شما به ادبیات از چه زمانی آغاز شد؟

فتحی: از دوران راهنمایی به ادبیات و شعر علاقه‌مند شدم، در دوره متوسطه با تشویق دبیر ادبیات در این زمینه فعالیت داشتم، پس از آن به دلیل علاقمندی‌ به حوزه ادبیات کودک و نوجوانان بیشتر این حوزه را دنبال کردم. همچنین مطالعاتی نیز در زمینه ادبیات عاشورایی انجام دادم.

دانش نامه: به زبان دیگری هم تسلط دارید؟

رسالت شعر امروز توانایی در انتقال مفاهیم مورد نیاز جامعه با توجه به اصل مخاطب‌شناسی، پویایی و تازگی در مفاهیم، مضامین و نوآوری است

 فتحی: زبان انگلیسی را نیز در حد نیاز در مطالعات درسی پژوهشی می‌دانم.

دانش نامه: به تفریح هم می‌رسید؟

 فتحی: بله سعی می‌کنم با همه گستردگی کار‌ها به تفریح و برنامه‌های زندگی نیز برسم اینکه چقدر موفق هستم به قضاوت دیگران نیاز دارد. به دلیل انجام کار‌های پژوهشی در روز‌های تعطیل هم سعی می‌کنم کارهایم را انجام دهم.

دانش نامه: با این علاقه‌مندی‌تان به حوزه شعر خودتان بیشتر به چه شاعری گرایش دارید؟

فتحی: در حوزه شعر به شاعران متقدم مانند حافظ، سعدی و مولانا علاقه دارم و آثار شاعران کودک را بیشتر مطالعه می‌کنم سه مجموعه شعر کودک و دو مجموعه داستانی را هم منتشر کرده‌ و مطالعه در آثار ادبی دفاع مقدس و شعر آیینی را نیز علاقه‌مند هستم و در این زمینه کار می‌کنم.

دانش نامه: جنس ادبیاتی که دوست دارید و با آن ارتباط برقرار می‌کنید، چیست؟

 فتحی: به لحاظ علاقه شخصی خودم به حوزه ادبیات داستانی، رمان‌های تاریخی متعددی را در این سال‌ها مطالعه کردم؛ اگرچه چند سالی است که به‌طور اختصاصی در حوزه ادبیات دفاع مقدس فعالیت می‌کنم آثار مرتبط را در حد توان بررسی کرده‌ام.

دانش نامه: در کتابخانه شخصی‌تان چند جلد کتاب دارید؟

فتحی: در کتابخوانی شخصی‌ام حدود یک هزار و ۸۰۰ جلد کتاب در موضوع‌های گوناگون با اولویت ادبیات دارم که از آنها بهره می‌برم.

دانش نامه: با نقد ادبیات چگونه باید برخورد کرد؟

فتحی: نقد به معنای استفاده از فرصت‌های لازم برای معرفی یک اثر به مخاطبان با معیار درست است؛ زیرا در نقد بنا داریم که قوت و محدودیت‌های یک اثر را به‌طور دقیق مورد توجه قرار دهیم و در حوزه ادبیات نیز توجه به این اصل باید مورد نظر منتقد باشد.

دانش نامه: رسالت شعر در جامعه کنونی چیست؟ شاعر و علاقه‌مندان کجای این رسالت هستند و چه وظیفه‌ای دارند؟

فتحی: شعر در سال‌های اخیر تغییرات مثبتی را داشته هر شاعری که بتواند امید، شکوفایی، تعهد، تفکر، احساس و خیال‌انگیزی را توأمان به مخاطب منتقل کند شعرش می‌تواند الهام‌بخش باشد. رسالت شعر امروز نیز توانایی در انتقال مفاهیم مورد نیاز جامعه با توجه به اصل مخاطب شناسی، پویایی و تازگی در مفاهیم، مضامین و نوآوری است. وظیفه مخاطبان و علاقه‌مندان نیز این بوده که شعر مؤثر و پیام آن را به خوبی بشناسند و از ظرفیت‌های آن استفاده کنند.

دانش نامه: تعریفتتان از شعر آئینی چیست؟

فتحی: شعر آیینی در یک بیان استفاده از ظرفیت و قالب شعر برای انتقال مضامین پیام‌های مذهبی، دینی و به‌طور ویژه معرفی اهل‌بیت علیه‌السلام به مخاطبان با زبانی هنری و در عین حال اصیل و ماندگار است. آن‌چنان که مخاطب با مطالعه آن بیشتر با آموزه‌های قرآنی و اهل‌بیت آشنا شود.

دانش نامه: نظر شما درباره شعر کلاسیک و شعر نو چیست؟

 فتحی: شعر کلاسیک، شعر نو و آزاد چنانچه بتواند به خوبی از عهده رسالت و انتقال پیام خود برآید می‌تواند به‌عنوان یک اثر ادبی و هنری موفق شناخته شود.

دانش نامه: از نظر شما بزرگ‌ترین آسیبی که شعر جوان را تهدید می‌کند، چیست؟

 فتحی: بزرگ‌ترین آسیبی که شعر جوان را تهدید می‌کند فاصله‌گرفتن از محتوا و مضمون دقیق و پرداختن به ساختار و ظاهر شعر است.

دانش نامه: چه نکاتی را برای شاعران جوان توصیه می‌کنید؟

شاعران جوان آثار شاعران بزرگ گذشته و معاصر را به خوبی مطالعه کنند و برای موفقیت در این عرصه به شناخت عناصر کاربردی در شعر امروز و بهره‌گیری از عنصر زیباشناختی همت ورزند

فتحی: به جوانان توصیه‌ اولی که دارم این است که با توجه به نیاز امروز آنها به مطالعه آثار علمی، ادبی و پژوهشی بروند و خود را محدود به متن منابع درسی نکنند، خواندن و پژوهش در فضا‌های گسترده فرهنگی و هنری را به‌عنوان یک اصل در برنامه زندگی‌شان لحاظ کنند و بکوشند تا برای حضور در محافل و برنامه‌های اجتماعی حرف تازه‌ای برای گفتن داشته باشند.

شاعر موفق کسی است که بتواند هم نیاز جوان را به خوبی تشخیص دهد و هم از دو عنصر اندیشه و احساس به خوبی بهره گیرد از این‌رو توصیه دومی که می‌توان به شاعران عزیز جوان داشت این است که برای گام نهادن در این مسیر، هم آثار شاعران بزرگ گذشته و معاصر را به خوبی مطالعه کنند و هم برای موفقیت در این عرصه به شناخت عناصر کاربردی در شعر امروز و بهره‌گیری از عنصر زیباشناختی همت ورزند. هیچ‌وقت برای خلق یک اثر ادبی فاخر خود را محدود به قالب و کلیشه نکنند و از نقد اثر و سروده‌های خود نیز واهمه نداشته باشند؛ چراکه کار در عرصه هنر باید به معرض دید دیگران گذاشته شود و از نقادی عالمانه استقبال کند.

دانش نامه: آیا خاطره‌ای زیبا از این سال‌های کار دارید؟

 فتحی: سال‌های کار در حوزه دانشجویی و دانش‌آموزی سراسر خاطره است چقدر در این سال‌ها شاهد حضور عزیزانی در عرصه مشاعره و شعر و داستان بودم که هیچ‌وقت شکست ظاهر در رقابت‌ها عامل بی‌انگیزگی آنها نشد و هر بار با رسیدن دوره جدید باز به عرصه رقابت آمدند و خود را مهیای عرضه توانمندی‌هایشان کردند و به خوبی هم از عهده کار برآمدند و نتیجه گرفتند.

دانش نامه: کدام شاعران معاصر را بسیار دوست دارید؟

فتحی: بین شاعران معاصر مطالعه شعر‌های زنده‌یاد قیصر امین‌پور، حسن حسینی، محمدعلی بهمنی و… و شاعران کودکی که ذکر نامشان شاید در این مجال ممکن نباشد را بسیار خوانده‌ام و استفاده لازم را برده‌ام.

دانش نامه:هنوز برای عده‌ای سؤال است که مشاعره چه فایده‌ای دارد؟

فتحی: مشاعره قالبی مؤثر، شیوه‌ای بدیع برای انتقال رسالت شعر است. شیوه‌ای که با سپردن شعر به حافظه می‌تواند بخشی از مخاطبان شعر امروز را با خود همراه کند؛ چراکه همه افراد شاعر نیستند؛ اما کسانی که شعر را در قالب مشاعره در جامعه گسترش می‌دهند به نوعی در پویایی و استمرار این رسالت فرهنگی نقش‌آفرین هستند؛ شاعران هم به دلیل آشنایی با شعر می‌توانند تأثیر بیشتری در توسعه فرهنگ مشاعره و به‌طور ویژه شعر آیینی و جلوه‌های هنری آن داشته باشند.

مشاعره فرصت بسیار مناسبی است برای آنانی که شعر را در همه عرصه‌های زندگی مؤثر می‌دانند و کسی که چند صد بیت شعر و شاید هزار‌ها بیت را در حافظه دارد؛ می‌تواند در فرصت‌های پیش رو این ظرفیت را به خوبی استفاده کند با دیگران ارتباط فرهنگی و اجتماعی برقرار کرده و آنجا که لازم است با بهره بردن از ابیاتی حال و هوای افراد دور و برش را به خوبی تغییر دهد بر آنها اثر بگذارد و از آنها بیاموزد شعر زیباترین زبان ارتباط با مخاطب است. در حافظه داشتن اشعار عاشورایی، علوی، رضوی و غیرو در حوزه آیینی و همراه داشتن ابیاتی از شاعران بزرگ این سرزمین در حافظه به پویایی فرهنگ، توسعه ادبیات کهن و معاصر کمک می‌کند.

 وقتی پای صحبت آنانی که در جان و دل خود اشعار شاعران این سرزمین را به خاطر سپرده‌اند می‌نشینیم، باور می‌کنیم که ادبیات این سرزمین از چه گنجینه سرشاری برخوردار است. شاعران و مشاعره کنندگان نقش مهمی در انتقال این رسالت مانا دارند.

ادبیات فارسی همچنان به‌عنوان یک قله در استغنای فرهنگ دینی و ملی مؤثر است و هر چقدر بکوشیم تا این فرهنگ اصیل را حفظ و توسعه دهیم کاری خداپسندانه، خردمندانه و ارزشمند انجام داده‌ایم و باور دارم که مشاعره همچنان می‌تواند یک شیوه مؤثر، مفید، علمی و در عین حال هنری و جدی باشد.

شاعران جوان هیچ‌وقت برای خلق یک اثر ادبی فاخر خود را محدود به قالب و کلیشه نکنند و از نقد اثر و سروده‌های خود نیز واهمه نداشته باشند؛ چراکه کار در عرصه هنر باید به معرض دید دیگران گذاشته شود و از نقادی عالمانه استقبال کند

دانش نامه: خودتان چه مقدار قدرت مشاعره دارید؟

 فتحی: در گذشته بخش زیادی از اشعار را به خاطر داشتم؛ اما اکنون کمتر به سراغ حفظ شعر می‌روم و با افتخار هنوز شنونده خوبی برای برنامه‌های پرشور مشاعره هستم.

دانش نامه: وضعیت فرهنگی کشور را چطور ارزیابی می‌کنید؟

فتحی: از همه فعالیت‌هایی که در حوزه ادبیات در این سال‌ها صورت گرفته و دیگر زمینه‌های فرهنگی؛ البته کار‌های خوب و درخور توجه‌ای نیز انجام شده؛ اما تا رسیدن به وضعیت مطلوب باید شاهد رویداد‌های بیشتری در ادامه راه باشیم و مشکلات امروز حوزه فرهنگی با برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری میسر و ممکن خواهد شد.‌ می‌توان با استفاده از ظرفیت‌های موجود، منابع انسانی و مادی شاهد گسترش برنامه‌های فرهنگی باشیم.

دانش نامه: ادبیات برای شما چه معنا و ارزشی دارد؟

فتحی: اصولاً ادبیات، ذات و سرشت و جوهره قابل اتکا بین مردم سرزمین در ادوار مختلف تاریخ بوده و این نگاه نیز با زمینه‌هایی که وجود داشته اگرچه محدود، اما مورد توجه قرار گرفت.

دانش نامه: چطور شد که بعد از این فرازوفرود‌ها به ادبیات روی آوردید؟ پشتوانه اصلی‌تان در این مسیر چه بوده است؟

فتحی: در این سال‌ها با پشتوانه و ارتباطی که با دوستان اهل نظر داشته‌ام و حمایت و دلگرمی که از ناحیه همسرم داشتم، توانستم در این حوزه فعالیت‌هایی را به انجام برسانم که از همراهی و مساعدت وی نیز شکر می‌کنم.

دانش نامه: و کلام آخر…

هرچند که رشته ادبیات را به‌طور آکادمیک و رسمی نخوانده‌ام؛ اما به‌واسطه علاقه‌مندی به ادبیات در این حوزه مطالعه و پژوهش‌هایی انجام داده‌ام. در رشته علوم تربیتی و برنامه‌ریزی فرهنگی تحصیل و در دانشگاه و مراکز آموزش عالی در دو دهه رشته‌های فرهنگی و روابط عمومی تدریس کرده‌ام.