اردوغان و حدیث آشتی با اسد/ چرا پاشا عجله دارد؟

گروه سیاسی خبرگزاری علم و فناوری دانش نامه– مریم خرمائی: «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه برای دیدار با «بشار اسد» همتای سوریه‌ای که زمانی کمر به سرنگونی حکومتش بسته بود، ابراز تمایل کرده و حتی حاضر است برایش دعوت‎نامه بفرستد. در عراق، «شیاع السودانی» نخست وزیر میزبانی از چنین دیداری را پیشنهاد می‌‎دهد و در مسکو، «ولادیمیر پوتین» سکان‌دار کرملین، تلاش می‌کند نخ پیوندی را که از ۲۰۱۱ به این سو، میان آنکارا-دمشق پاره شده، دوباره گره بزند.

آنگونه که از اظهارات و تحولات برمی‌آید، اردوغان برای آشتی با اسد عجله دارد. اگرچه ترکیه از سال ۲۰۱۶ به این سو، با اتکا به سیاست عادی‌سازی که شامل حال مصر، عربستان و امارات هم شد، رفته‌رفته میزان خصومت با دمشق را کاهش داد، سوال مهم این است که چرا رجب پاشا برهه فعلی را برای رفع کدورت انتخاب کرده است؟

*اولین و شاید اصلی‌ترین دلیل این است که دولت فعلی دمشق قرار نیست به این زودی‌ها از گردونه قدرت خارج شود و دوام حکومت اسد در برابر جنگ داخلی ۱۳ ساله گواهی بر این ادعا است. درحالیکه اتحادیه عرب از سال گذشته آغوش خود را به روی سوریه باز کرد و امروز، کشور‌های اروپایی ازجمله ایتالیا به دنبال بازگشایی سفارت در دمشق هستند، ترکیه در همسایگی سوریه از غافله آشتی‌کنان عقب مانده است.

اینکه نیرو‌های جدایی‌طلب کرد به دنبال برگزاری انتخابات در مناطق مجاور با مرز ترکیه هستند، برای آنکارا بسیار نگران‌کننده است

*دلیل دوم این است که آنکارا از وضعیت امنیتی سوریه راضی نیست و می‌داند که آمریکا هم تمایلی به مهار یگان‌های کردی مدافع خلق (YPG) ندارد؛ بنابراین به روسیه به عنوان جایگزینی برای آمریکا و واسطه‌ای برای آشتی با اسد روی آورده است.

بشار اسد در حال حاضر از درگیری با کرد‌های جدایی‌طلب که به عنوان بخشی از شبه‌نظامیان «قسد» و در تعامل با واشینگتن، مناطقی از سوریه را تحت کنترل دارند، اجتناب می‌کند، اما اردوغان در پس معامله دوستی با دمشق، امیدوار است که حمایت همتای سوری را برای درگیری با این گروه جلب کند.

اینکه نیرو‌های جدایی‌طلب کرد به دنبال برگزاری انتخابات در مناطق مجاور با مرز ترکیه هستند، برای آنکارا بسیار نگران‌کننده است. ترکیه پیشتر آمریکا را برای ممانعت ازبرگزاری انتخابات محلی درمناطقی از شمال شرق سوریه که تحت کنترل شبه نظامیان مسلح کرد است، تحت فشار قرار داد و واشینگتن هم به این بهانه که «شرایط برای برگزاری انتخابات عادلانه، آزاد و فراگیر» فراهم نیست، مانع از تحقق این اقدام از سوی کرد‌های سوری شد. با این حال، واشینگتن از ارائه هرگونه ضمانت به آنکارا مبنی بر اینکه در آینده نیز چنین انتخاباتی برگزار نخواهد شد امتناع می‌کند و آنکارا هم برای انتقام از این موضوع، همگرایی هرچه بیشتر با مسکو را در میدان تحولات سوریه برگزیده است.

*دلیل سوم آنکه ترکیه در حال حاضر میزبان ۳.۶ میلیون پناهجوی سوری است. افزایش لجام‌گسیخته نرخ تورم، بیکاری و اختلافات فرهنگی، سطح تسامح افکار عمومی ترکیه را بسیار پایین آورده و در برخی موارد به درگیری‌های خونبار میان شهروندان ترک و پناهجویان سوری منجر شده است. یکی از امید‌های اردوغان این است که حصول توافق با اسد به ایجاد منطقه‌ای امن در شمال سوریه منجر شود که در آن، به ازای سرمایه‌گذاری ترکیه برای بازسازی ویرانی‌‎ها، دمشق تضمین‌های امنیتی لازم برای بازگشت پناهجویان را ارائه کند. این می‌تواند یک موقعیت برد-برد برای اردوغان و اسد باشد.

اردوغان در پایان دوره زمامداری، به دنبال دستاوردی برای خود و میراثی برای حزب عدالت و توسعه است

*اما فراتر از همه این دلایل، پروژه آشتی با اسد در برهه فعلی می‌تواند به انگیزه‌های حزبی و حتی شخص رئیس‌جمهور ترکیه بازگردد. آنگونه که خود اردوغان می‌گوید، او آخرین دوره زمامداریش را طی می‌کند و انتخابات شهرداری‌ها نشان داد که بخت حزب حاکم «عدالت و توسعه» برای پیروزی در انتخابات عمومی ۲۰۲۸ روز به روز کمرنگ‌تر می‌شود.

اگر در ۲۰۲۸، احزاب اپوزیسیون سکان قدرت ترکیه را به دست گیرند، رئیس‌جمهور جدید با کمترین سخت‌گیری با اسد آشتی خواهد کرد.

 اردوغان در پایان دوره زمامداری، به دنبال دستاوردی برای خود و میراثی برای حزب عدالت و توسعه است. اگر او با اسد به توافق برسد، هم پروژه عادی‌‎سازی رابطه را به نام خود تمام می‌کند و هم این مجال را دارد که به ازای پیش‌‎شرط اسد برای عادی‌سازی مبنی بر «خروج نظامیان ترکیه‌ای از خاک سوریه»، تضمین‌های امنیتی بیشتری از دمشق بگیرد. 

اینکه رئیس‌جمهور ترکیه در آشتی با همتای سوری تا کجا پیش می‌رود هنوز مشخص نیست. اما روز شنبه، «ترکیه گازتسی» که نزدیک به حزب حاکم عدالت و توسعه است، در گزارشی نوشت که مقامات امنیتی دو کشور در یک ماه اخیر، سه دیدار محرمانه داشته‌اند و به موازات این دیدارها، آنکارا هم میزبان دیدار رؤسای دستگاه‌های اطلاعاتی ترکیه و روسیه بوده است.

این نشریه ترکیه‌ای، احتمال دیدار اردوغان و اسد را برای ماه میلادی آگوست و مکان آن را دروازه مرزی «کسپ» در حدفاصل ترکیه و سوریه ارزیابی کرده است، اما هیچ معلوم نیست که با توجه به اصرار اسد برای خروج ارتش ترکیه از خاک سوریه، آن هم پیش از برگزاری هرگونه دیدار، این خبر تا چه اندازه صحت داشته باشد.