بازگشت اسد به دنیای عرب

در حالی که جنگ غزه توجه ها را به خود جلب کرده، بشار اسد با چراغ سبز امارات و عربستان در حال بازگشت به دنیای عرب است. این بازگشت معامله ای پنهان در پس خود دارد که منافع متعددی را برای طرفین درگیر به دنبال خواهد داشت.

به گزارش دانش نامه، اکو ایران نوشت:  در حالی که توجه زیادی به جنگ اسراییل در غزه و تاثیرات آن در سراسر خاورمیانه معطوف شده، دولت بشار اسد، رییس جمهور سوریه علی رغم طردشدن توسط غرب، به طور پیوسته در حال بازگشت به دنیای عرب است. از زمانی که اسد در مه سال 2023 برای سخنرانی در اجلاس سران اتحادیه عرب در جده به عربستان سعودی سفر کرد و بازگشت سوریه به این سازمان کامل شد، احیای روابط منطقه ای دمشق آغاز گردید. کشورهای ثروتمند شورای همکاری خلیج فارس (GCC) پیشگام بازگرداندن اسد به جمع دیپلماتیک جهان عرب شده اند.

به نوشته جورجیو کافیرو برای وبگاه داون مِنا، در ماه ژانویه، یک هییت سعودی جهت آماده سازی بازگشایی سفارتخانه این پادشاهی در سوریه که به مدت 12 سال گذشته تعطیل بوده، از دمشق بازدید کرد. آشتی با سوریه به دنبال امارات متحده عربی و پیشروی تلاش های عربی برای عادی سازی روابط با حکومت اسد، در دستور کار عربستان قرار گرفت. ابوظبی رسماً سفارت خود در دمشق را در سال 2018 بازگشایی کرد و در سال 2022، امارات میزبان سفر نمادین اسد بود که اولین سفر او به یک کشور عربی از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه محسوب می شود.

بازگشت به آغوش عموزاده ها

چند روز پیش از سفر هییت سعودی به سوریه در اوایل امسال، سفیر جدید امارات به دمشق رفت و جایگزین کاردار این کشور شد که از زمان بازگشایی ماموریت دیپلماتیک امارات، آن را اداره می کرد. فیصل مقداد، وزیر خارجه سوریه به همراه حسن احمد الشیخ، سفیر جدید امارات در مراسمی در دمشق حضور یافته و هر دو بر روابط «عمیق و قوی» بین سوریه و امارات متحده عربی تاکید کردند.

روابط کنونی امارات با دمشق به طور چشمگیری با سیاست اولیه این کشور عربی در قطع روابط با دولت اسد و تسلیح ارتش آزاد سوریه در اوایل جنگ داخلی در تضاد است. شیخ محمد بن راشد آل مکتوم، حاکم دوبی و معاون رییس جمهور و نخست وزیر امارات در سال 2014 در مورد اسد گفت: «اگر مردم خود را می کشید، نباید در قدرت بمانید. در نهایت، اسد رفتنی است». اما بر خلاف قطر و ترکیه، امارات نسبت به مخالفان سوری، به ویژه پس از اینکه شبه نظامیان تندرو در میان نیروهای ضداسد در سوریه قدرت بیشتری پیدا کردند، تردید بیشتری داشت.

تحریم های جاری علیه سوریه توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا همچنان امارات و سایر کشورهای ثروتمند خلیج فارس را از برقراری مجدد روابط اقتصادی با سوریه باز داشته، به ویژه سرمایه گذاری در بازسازی متوقف شده سوریه که اسد شدیداً به دنبال آن است. با وجود این، ابوظبی اقدامات زیادی از طرق دیگر برای تقویت حکومت اسد انجام داده است.

خواب امارات برای سوریه

سفارت امارات در دمشق یک سال پس از بازگشایی، میزبان جشن روز ملی امارات بود. در این رویداد، عبدالحکیم نعیمی، کاردار امارات ابراز امیدواری کرد که «امنیت و ثبات جمهوری عربی سوریه تحت سایه رهبری حکیمانه دکتر بشار اسد برقرار باشد». در نوامبر 2021، شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر خارجه امارات با اسد در دمشق دیدار کرد. چهار ماه بعد، اسد سفری نمادین به ابوظبی و دوبی انجام داد. از آن زمان، شیخ عبدالله دوباره به دمشق رفته و اسد نیز به امارات سفر کرده است.

علی باقر، استادیار مرکز ابن خلدون برای علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه قطر می گوید: «امارات متحده عربی نقشی محوری در احیای جایگاه منطقه ای و بین المللی حکومت اسد ایفا کرد. امارات با فشار بر کشورهای دیگر برای عادی سازی روابط با اسد، به پایان دادنِ انزوای دیپلماتیک او کمک کرد». باقر افزود: «در نتیجه، این کشور به منافع مشترک زیادی با سوریه، نه تنها در سطح اقتصادی بلکه امیدوار است در سطح سیاسی، اطلاعاتی و دفاعی دست یافت».

معادله اخوان المسلمین
با توجه به اینکه رهبری ابوظبی و دمشق دارای هم افزایی ایدیولوژیکی خاصی هستند، بُعد دیگری نیز مطرح است. هر دو دولت از سال 2011 تاکنون تلاش زیادی برای حمایت از یک وضعیت اقتدارگرایانه در خاورمیانه و شمال آفریقا انجام دادند که اغلب به عنوان یک برنامه سیاست خارجی ضدانقلابی توصیف می شود. امارات و سوریه که اخوان المسلمین را یک سازمان تروریستی می دانند، مدت هاست که این جنبش اسلام گرا را تهدیدی جدی برای اقتدار خود تلقی می کنند.

آن ها در کنار بازیگران مختلف جهان عرب که سعی در تضعیف اخوان المسلمین دارند، قرار گرفته اند. اما دشمنی اسد با اخوان المسلمین مانع حمایت سوریه از حماس که به عنوان شاخه فلسطینی اخوان در اواخر دهه 1980 فعالیت خود را آغاز کرد، نشد. 

نفوذ روسیه
تلاش های امارات متحده عربی برای تقویت حکومت سوریه منعکس کننده منافع ژیوپلیتیکی گسترده تری در بافت چندقطبی شدن نظام بین المللی است. با کاهش تدریجی هژمونی آمریکا، اعضای شورای همکاری خلیج فارس، خصوصاً امارات را به تنوع بخشیدن به متحدان و شرکای خود در سراسر جهان سوق داد و باعث نزدیکی ابوظبی به روسیه شد.

مداخله نظامی روسیه در سوریه از سال 2015 تا حد زیادی برای ترغیب کشورهای خلیج فارس به پذیرش «مشروعیت» اسد و کنارآمدن با حکومت او بود. در عین حال که امارات متحده عربی از روایت هایی درباره پیشگامی روسیه در مبارزه با تروریسم جهانی حمایت می کرد، با دستور کار مسکو در سوریه همراه شد. از سال 2018، تلاش های دیپلماتیک ابوظبی برای احیای جایگاه دولت سوریه در میان کشورهای عربی به تثبیت بیشتر جایگاه امارات به عنوان نزدیک ترین شریک روسیه در شورای همکاری خلیج فارس کمک کرده است.

نادیده گرفتن واشنگتن

از زمان آغاز جنگ غزه، بازگشت اسد به عرصه منطقه ای سرعت گرفته است. حمایت قاطعانه دولت بایدن از اسراییل، با توجه به تعداد سرسام آور کشته های غزه و رنج غیرنظامیانی که به نظر می رسد پایانی ندارد، جایگاه آمریکا را در جهان عرب متزلزل ساخت. در حالی که ایالات متحده تلاش می کند تا دمشق را در سطح بین المللی منزوی نگه دارد، کشورهای حاشیه خلیج فارس، به جز قطر و کویت که هنوز روابط خود با اسد را برقرار نکرده اند، تمایل بیشتری به نادیده گرفتن مخالفت واشنگتن در قبال برقراری روابط دیپلماتیک با سوریه نشان داده اند.

جاشوا لندیس، کارشناس سوریه و مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه اوکلاهاما می گوید: «طی سال گذشته و با کاهش شدید وجهه آمریکا در منطقه به دلیل حمایت بایدن از حمله اسراییل به غزه، منطق عادی سازی روابط با سوریه قوت گرفته است». در زمانی که خشم مردم خاورمیانه، خصوصاً خلیج فارس، علیه آمریکا در حال تشدید است، رهبران شورای همکاری خلیج فارس با اطمینان بیشتری خود را از دولت بایدن دور می کنند. بخشی از این مسیله به نفع دولت اسد است که می خواهد مقامات کشورهای شورای همکاری خلیج فارس فشار آمریکا برای منزوی نگه داشتن دمشق را نادیده بگیرند.

همچنین با گذشت بیش از یک دهه از جنگ داخلی سوریه، بازگشت به عرصه منطقه ای کمک زیادی به اسد در راستای احیای مشروعیتش می کند. اما کشورهای حاشیه خلیج فارس در ازای تلاش برای برقراری ارتباط مجدد با دمشق چه چیزی به دست آورده اند؟

به گفته کریم امیل بیطار، استاد روابط بین الملل دانشگاه سن ژوزف بیروت، به نظر می رسد تقریباً هیچ. او در مصاحبه ای گفت: «به نظر می رسد همانطور که در چند دهه گذشته بارها اتفاق افتاده، حکومت سوریه توانسته بدون اینکه لزوماً چیز مهمی در قبال آن ارایه دهد، امتیازات قابل توجهی را از کشورهای حاشیه خلیج فارس اخذ کند».

حمایت ایران به عرب ها می چربد

بیطار افزود که اگر رهبران خلیج فارس فکر می کنند که می توانند با برقراری مجدد روابط با اسد، شکافی بین سوریه و ایران ایجاد کنند، به احتمال زیاد به هدفشان نخواهند رسید. هیچ دلیلی وجود ندارد که دولت سوریه از روابط نزدیک خود با ایران یا محور مقاومت، از جمله حزب الله لبنان، امتیازی به امارات متحده عربی یا عربستان سعودی داده باشد. بیطار نزدیک شدن ابوظبی به دمشق را «تمدیدی بر استراتژی حکومت سوریه برای تلاش جهت بازکردن درب های مذاکره، کسب زمان و گرفتن امتیاز بدون دادنِ چیز زیادی در مقابل» می داند.

بیطار بر این باور است که اسد تنها در صورتی به کشورهای حاشیه خلیج فارس امتیازات قابل توجهی اعطا می کند می دهد که آن ها «واقعاً برای تزریق مبالغ هنگفتی به روند بازسازی سوریه آماده باشند» که این تنها در صورتی امکان پذیر است که تنش زدایی سعودی-ایرانی به یک نزدیکی پایدار و بادوام تبدیل شود. او تاکید دارد که دمشق بدون تایید تهران به ابوظبی یا ریاض نزدیک تر نخواهد شد.

بیطار گفت: «فکر نمی کنم سوریه برای نزدیک شدن به کشورهای حاشیه خلیج فارس آماده باشد. اکثر تحلیلگران استراتژیک سوریه همچنان بر این باورند که دمشق از اتحاد استراتژیک خود با تهران سود زیادی برده و این اتحاد بوده که عملاً به اسد اجازه داده تا مدت زیادی در قدرت باقی بماند. به هر خبر بازگشت سوریه به آغوش عرب های سُنی با دیده شک نگاه می کنم».

پایان خبر دانش نامه

بازگشت اسد به دنیای عرب