همانندجویی پروپوزال باید چند درصد باشد

درصد همانندجویی قابل قبول برای پروپوزال‌های دانشگاهی معمولاً بین ۲۰ تا ۳۰ درصد متغیر است و این میزان توسط دانشگاه‌ها و مقاطع تحصیلی مختلف تعیین می‌شود. همانندجویی فرآیند بررسی مشابهت متن پروپوزال با سایر منابع موجود است تا از سرقت ادبی جلوگیری شود و اصالت تحقیق تضمین گردد.

همانندجویی که گاهی به آن مشابهت‌یابی نیز گفته می‌شود فرآیندی است که در آن میزان شباهت متنی یک سند مانند پایان‌نامه رساله مقاله یا پروپوزال با پایگاه‌های داده عظیمی از متون منتشر شده شامل مقالات علمی کتاب‌ها صفحات وب و آثار پیشین سنجیده می‌شود. هدف اصلی از انجام همانندجویی اطمینان حاصل کردن از اصالت محتوا و جلوگیری از سرقت علمی یا ادبی است. این فرآیند معمولاً با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی انجام می‌شود که قادرند تطابق‌های متنی را شناسایی کرده و گزارشی از درصد کلی مشابهت ارائه دهند. اهمیت همانندجویی در محیط‌های آکادمیک و پژوهشی بسیار بالا است زیرا به حفظ اعتبار علمی نویسنده و نهاد مربوطه کمک می‌کند و تضمین‌کننده رعایت اصول اخلاقی در پژوهش است. نتیجه همانندجویی به‌صورت درصدی بیان می‌شود که نشان‌دهنده حجمی از متن است که با منابع دیگر شباهت دارد.

سرقت ادبی یا سرقت علمی به استفاده غیرمجاز و بدون ذکر منبع از ایده‌ها کلمات جملات ساختارها یا هرگونه اثر فکری دیگران و ارائه آن به نام خود اطلاق می‌شود. این عمل یک تخلف جدی اخلاقی و حقوقی در حوزه آکادمیک و انتشارات است و می‌تواند عواقب سنگینی برای فرد خاطی از جمله رد شدن اثر اخراج از دانشگاه از دست دادن اعتبار حرفه‌ای و پیگرد قانونی داشته باشد. سرقت علمی تنها به کپی پیست کردن مستقیم محدود نمی‌شود بلکه شامل بازنویسی بدون ذکر منبع استفاده از ایده‌های دیگران بدون ارجاع مناسب و حتی استفاده از کارهای قبلی خود بدون اشاره به انتشار قبلی (خودسرقتی) نیز می‌گردد. تشخیص سرقت علمی اغلب با استفاده از نرم‌افزارهای همانندجو انجام می‌شود که قادر به شناسایی الگوهای متنی مشابه در مقایسه با حجم عظیمی از متون موجود هستند.

مفهوم سرقت ادبی ریشه در تاریخچه مالکیت فکری و حقوق مؤلف دارد. در دوران باستان و قرون وسطی ایده‌ها و متون اغلب به‌صورت جمعی یا بدون تأکید بر مالکیت فردی منتشر می‌شدند. با اختراع چاپ و شکل‌گیری مفهوم مؤلف به‌عنوان خالق اصلی اثر در دوران رنسانس اهمیت اصالت و مالکیت فکری افزایش یافت. در قرن هجدهم و نوزدهم با تدوین قوانین حق نشر (کپی‌رایت) چهارچوب قانونی برای حفاظت از آثار ادبی و علمی شکل گرفت و سرقت ادبی به‌عنوان یک تخلف جدی شناخته شد. پیشینه سرقت ادبی نشان می‌دهد که این پدیده همواره وجود داشته اما ابزارها و روش‌های تشخیص آن با پیشرفت فناوری به‌ویژه با ظهور نرم‌افزارهای مشابهت‌یابی در عصر دیجیتال بسیار دقیق‌تر و کارآمدتر شده‌اند.

درصد قابل قبول همانندجویی به عوامل متعددی از جمله سیاست‌های دانشگاه یا مؤسسه آموزشی مقطع تحصیلی نوع سند (پروپوزال پایان‌نامه مقاله) و حتی رشته تحصیلی بستگی دارد. هیچ درصد واحد و جهانی برای همه موارد وجود ندارد اما به‌طور کلی انتظار می‌رود که متون علمی دارای درصد همانندجویی پایینی باشند که نشان‌دهنده اصالت و نوآوری پژوهش است. درصد بالای همانندجویی معمولاً زنگ خطری برای وجود سرقت علمی یا عدم رعایت اصول صحیح ارجاع‌دهی تلقی می‌شود. دانشگاه‌ها و ژورنال‌های علمی اغلب آستانه‌های مشخصی را برای درصد همانندجویی تعیین می‌کنند و عبور از این آستانه نیازمند بازنگری و اصلاح متن است.

درصد قابل قبول همانندجویی برای پروپوزال معمولاً بالاتر از پایان‌نامه یا مقاله است. دلیل این امر آن است که پروپوزال نقشه‌ای برای تحقیق آینده است و بخش‌هایی از آن ممکن است شامل مرور ادبیات بیان مسئله و چارچوب نظری باشد که به‌طور طبیعی با منابع دیگر شباهت‌هایی پیدا می‌کند. با این حال حتی در پروپوزال نیز بخش‌های مربوط به نوآوری سؤالات تحقیق فرضیه‌ها و روش‌شناسی باید اصیل باشند. بسیاری از دانشگاه‌ها درصد قابل قبول همانندجویی برای پروپوزال را در حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد تعیین می‌کنند اما این میزان می‌تواند متفاوت باشد و باید به دستورالعمل‌های خاص دانشگاه مراجعه کرد.

برای پایان‌نامه و رساله دکتری که اوج کار پژوهشی دانشجو محسوب می‌شود درصد قابل قبول همانندجویی به‌طور قابل توجهی پایین‌تر است. انتظار می‌رود که این آثار حاوی نتایج و تحلیل‌های جدید و اصیل باشند. درصد قابل قبول برای پایان‌نامه کارشناسی ارشد معمولاً بین ۱۰ تا ۲۰ درصد و برای رساله دکتری اغلب کمتر از ۱۰ تا ۱۵ درصد است. البته این ارقام نیز تقریبی هستند و سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تر در برخی دانشگاه‌ها ممکن است این درصدها را حتی پایین‌تر نیز تعیین کند. بخش‌هایی مانند چکیده مقدمه نتایج بحث و نتیجه‌گیری باید حداقل مشابهت را با منابع دیگر داشته باشند.

دانشگاه‌ها و نهادهای پژوهشی ممکن است جدول‌ها یا دستورالعمل‌های دقیقی برای درصدهای قابل قبول همانندجویی بر اساس مقطع تحصیلی نوع سند و حتی دانشکده یا گروه آموزشی خود داشته باشند. این جدول‌ها معمولاً در وب‌سایت دانشگاه یا آیین‌نامه‌های آموزشی قابل دسترسی هستند. برای مثال ممکن است جدولی به این شکل وجود داشته باشد:

نوع سند	مقطع تحصیلی	درصد قابل قبول همانندجویی
پروپوزال	کارشناسی ارشد/دکتری	۲۰% – ۳۰%
پایان‌نامه	کارشناسی ارشد	۱۰% – ۲۰%
رساله	دکتری	۵% – ۱۵%
مقاله علمی	تمام مقاطع	۵% – ۱۵% (بسته به ژورنال)

این جدول تنها یک نمونه کلی است و ارقام دقیق باید از منابع رسمی دانشگاه یا ژورنال مورد نظر استعلام شوند.

ژورنال‌های علمی معتبر به‌خصوص ژورنال‌های بین‌المللی با داوری سخت‌گیرانه حساسیت بسیار بالایی نسبت به سرقت علمی و درصد همانندجویی دارند. درصد قابل قبول همانندجویی برای مقالاتی که قرار است در این ژورنال‌ها منتشر شوند معمولاً بسیار پایین و در حدود ۵ تا ۱۵ درصد است. در برخی رشته‌ها به‌خصوص در علوم پایه و پزشکی که استفاده از اصطلاحات فنی و نام داروها رایج است ممکن است درصد کمی بالاتر پذیرفته شود اما حتی در این موارد نیز بخش‌های اصلی مقاله مانند نتایج بحث و تحلیل باید کاملاً اصیل باشند. بسیاری از ژورنال‌ها قبل از ارسال مقاله برای داوری آن را از طریق نرم‌افزارهای همانندجو بررسی می‌کنند و در صورت بالا بودن درصد مشابهت مقاله را بدون داوری رد می‌کنند.

تعیین درصد قابل قبول همانندجویی تحت تأثیر چندین عامل کلیدی قرار دارد. اولین عامل نوع سند است؛ همانطور که گفته شد پروپوزال معمولاً آستانه بالاتری نسبت به پایان‌نامه یا مقاله دارد. مقطع تحصیلی نیز مهم است؛ انتظار از دانشجوی دکتری برای ارائه کار کاملاً اصیل و با حداقل مشابهت بیشتر از دانشجوی کارشناسی ارشد است. سیاست‌های داخلی دانشگاه یا ژورنال نقش تعیین‌کننده‌ای دارند و ممکن است استانداردهای متفاوتی را اعمال کنند. حوزه موضوعی نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد؛ برخی رشته‌ها به دلیل ماهیت خود (مثلاً استفاده از فرمول‌ها کدهای برنامه‌نویسی استاندارد یا اصطلاحات تخصصی ثابت) ممکن است به‌طور طبیعی درصد مشابهت کمی بالاتری داشته باشند اگرچه این نباید توجیهی برای سرقت علمی باشد. در نهایت کیفیت نرم‌افزار همانندجو و پایگاه داده‌های مورد استفاده آن نیز بر نتیجه گزارش تأثیر می‌گذارد.

سامانه همانندجو یک ابزار آنلاین است که توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) ارائه شده و برای بررسی مشابهت متون علمی فارسی به‌ویژه پایان‌نامه‌ها رساله‌ها و مقالات طراحی شده است. این سامانه با مقایسه متن ارسالی با یک مخزن بزرگ از پایان‌نامه‌ها مقالات کتاب‌ها و محتوای وب گزارشی از درصد مشابهت و منابع اصلی آن ارائه می‌دهد. فرآیند کار با سامانه معمولاً شامل ثبت‌نام بارگذاری فایل متن (اغلب با فرمت‌های استاندارد مانند Word یا PDF) پرداخت هزینه و دریافت گزارش مشابهت است. سامانه همانندجو به‌طور گسترده توسط دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی در ایران برای اطمینان از اصالت آثار دانشجویان و پژوهشگران مورد استفاده قرار می‌گیرد و گزارش آن یکی از مدارک الزامی برای دفاع از پایان‌نامه یا رساله است.

برای اینکه سامانه همانندجو بتواند به‌درستی و با دقت بالا مشابهت متن را بررسی کند رعایت استانداردهای نگارش خاصی ضروری است. متن باید در قالب فایل‌های قابل پردازش توسط سامانه (مانند DOCX یا PDF متنی) بارگذاری شود. از قرار دادن متن در قالب تصویر یا استفاده از فونت‌های غیرمعمول که سامانه قادر به تشخیص آن‌ها نباشد باید خودداری کرد. همچنین بخش‌هایی که نباید در همانندجویی لحاظ شوند مانند فهرست مطالب فهرست اشکال و جداول منابع و مراجع و پیوست‌ها باید به‌درستی قالب‌بندی شده یا از فایل اصلی حذف شوند تا در محاسبه درصد کلی مشابهت تأثیری نداشته باشند. رعایت نیم‌فاصله و فاصله استاندارد بین کلمات نیز به دقت بالاتر سامانه کمک می‌کند.

مشابهت‌یابی در سامانه پژوهشیار نیز یکی از مراحل اجباری برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی در برخی دانشگاه‌ها است. سامانه پژوهشیار که یک سامانه جامع مدیریت امور پژوهشی دانشجویان است ماژول مشابهت‌یابی خود را نیز دارد که اغلب از ابزارهای همانندجویی مانند همانندجو استفاده می‌کند یا با آن‌ها یکپارچه شده است. دانشجویان معمولاً پس از تصویب پروپوزال و قبل از دفاع فایل پایان‌نامه یا رساله خود را در پژوهشیار بارگذاری می‌کنند و سامانه به‌طور خودکار فرآیند مشابهت‌یابی را انجام می‌دهد. نتیجه این بررسی در پروفایل دانشجو و اساتید راهنما و مشاور قابل مشاهده است و در صورت بالا بودن درصد مشابهت دانشجو موظف به اصلاح و کاهش آن قبل از اقدام برای دفاع است.

سامانه پژوهشیار با وجود کاربردهای فراوان در مرحله مشابهت‌یابی ممکن است با مشکلاتی روبرو شود. یکی از مشکلات رایج کندی فرآیند بررسی مشابهت به‌خصوص در زمان‌های اوج استفاده از سامانه است. مشکل دیگر می‌تواند مربوط به خطاهای سیستمی در بارگذاری فایل یا دریافت گزارش باشد. همچنین گاهی اوقات تفاوت‌هایی در نتایج مشابهت‌یابی بین سامانه پژوهشیار و گزارش مستقیم سامانه همانندجو مشاهده می‌شود که می‌تواند ناشی از تنظیمات متفاوت یا به‌روزرسانی پایگاه‌های داده باشد. مشکلات مربوط به قالب‌بندی فایل‌های ارسالی نیز می‌تواند منجر به گزارش‌های نادرست مشابهت شود که نیازمند دقت بیشتر دانشجو در آماده‌سازی فایل است.

کاهش درصد همانندجویی در یک متن علمی به‌ویژه پایان‌نامه یا پروپوزال نیازمند رویکردی دقیق و سیستماتیک است. هدف اصلی نباید صرفاً کاهش عددی درصد باشد بلکه باید اطمینان حاصل کرد که متن اصیل و بدون سرقت علمی است. این کار با بازنویسی بخش‌هایی که مشابهت بالایی دارند استفاده صحیح و دقیق از نقل قول مستقیم (با علامت نقل قول و ارجاع صفحه) و مهم‌تر از همه پارافریز کردن (بازگویی) ایده‌ها و اطلاعات از منابع دیگر با کلمات و ساختار جملات خود و با ذکر منبع انجام می‌شود. بخش‌های مربوط به تحلیل نتایج و بحث باید کاملاً اصیل و بر اساس یافته‌های خود پژوهشگر باشند. اجتناب از کپی پیست کردن مستقیم متن و درک عمیق مطالب قبل از نوشتن نیز از اصول مهم کاهش همانندجویی است.

برای کاهش درصد همانندجویی چند ایده کلی می‌تواند راهگشا باشد. اول برنامه‌ریزی دقیق قبل از شروع نوشتن و ترسیم طرح کلی بخش‌های مختلف پروپوزال یا پایان‌نامه. دوم یادداشت‌برداری مؤثر از منابع با تمرکز بر ایده‌ها و نه کلمات دقیق. سوم شروع به نوشتن بخش‌های اصلی (مانند روش‌شناسی نتایج بحث) که ماهیت اصیل‌تری دارند در مراحل اولیه. چهارم استفاده صحیح و مداوم از ارجاع‌دهی در حین نوشتن نه پس از اتمام کار. پنجم خواندن و درک عمیق منابع قبل از بازنویسی. ششم استفاده از واژگان و ساختارهای جملات متنوع برای بیان یک ایده. هفتم استفاده از نرم‌افزارهای کمکی پارافریزینگ البته با دقت و ویرایش دستی برای اطمینان از حفظ معنا و روانی متن.

کاهش درصد همانندجویی در پایان‌نامه و پروپوزال به روش‌هایی مشابه انجام می‌شود اما با توجه به ماهیت هر سند تمرکز ممکن است متفاوت باشد. در پروپوزال که بخش مرور ادبیات آن معمولاً سهم قابل توجهی از مشابهت را شامل می‌شود پارافریز کردن مؤثر منابع و خلاصه‌سازی ایده‌های اصلی با کلمات خود بسیار حیاتی است. در پایان‌نامه علاوه بر مرور ادبیات بخش‌های مربوط به روش‌شناسی (اگرچه ممکن است از منابع استاندارد استفاده شود) و به‌خصوص بخش‌های نتایج و بحث باید کاملاً اصیل و بر اساس کار خود دانشجو باشند. بازنویسی بخش‌هایی که نرم‌افزار همانندجو آن‌ها را به‌عنوان مشابهت بالا گزارش کرده با تمرکز بر درک و بازگویی مفهوم به‌جای تغییر صرف کلمات اصلی‌ترین روش در هر دو مورد است.

یکی از مؤثرترین و اخلاقی‌ترین روش‌ها برای کاهش درصد همانندجویی پارافریز کردن (Paraphrasing) است. پارافریز کردن به معنای بازگویی ایده یا اطلاعاتی است که از منبع دیگری به دست آمده با استفاده از کلمات ساختار جملات و سبک نگارش خودتان در حالی که معنای اصلی حفظ می‌شود. این کار صرفاً تغییر چند کلمه یا جابه‌جایی کلمات در یک جمله نیست بلکه نیازمند درک عمیق متن اصلی و توانایی بیان آن به روشی کاملاً جدید است. پس از پارافریز کردن ذکر منبع اصلی ضروری است تا از سرقت علمی جلوگیری شود و اعتبار به نویسنده اصلی داده شود. پارافریز صحیح نشان‌دهنده درک عمیق دانشجو از موضوع و توانایی او در ترکیب اطلاعات از منابع مختلف است.

در زمینه کاهش درصد همانندجویی باورهای اشتباهی وجود دارد که می‌تواند منجر به مشکلات جدی شود. یکی از این باورها این است که صرفاً تغییر چند کلمه یا جابه‌جایی ترتیب کلمات در یک جمله برای پارافریز کافی است در حالی که این کار معمولاً توسط نرم‌افزارهای همانندجو تشخیص داده می‌شود و به‌عنوان سرقت ادبی در نظر گرفته می‌شود. باور اشتباه دیگر این است که اگر منبعی قدیمی یا کمتر شناخته شده باشد می‌توان بدون ارجاع از آن استفاده کرد. همچنین برخی تصور می‌کنند که استفاده از نرم‌افزارهای خودکار پارافریزینگ بدون بازبینی و ویرایش دستی راه حل مناسبی است در حالی که این نرم‌افزارها اغلب متن‌هایی غیرطبیعی و گاهی بی‌معنا تولید می‌کنند که نیازمند بازنویسی جدی هستند و ممکن است همچنان مشابهت بالا داشته باشند. مهم‌ترین باور اشتباه این است که هدف صرفاً کاهش عدد درصد است نه اطمینان از اصالت محتوا.

برنامه‌ها و نرم‌افزارهای متعددی برای تشخیص سرقت ادبی وجود دارند که به‌طور گسترده در محیط‌های آکادمیک و انتشاراتی استفاده می‌شوند. شناخته‌شده‌ترین آن‌ها در سطح بین‌المللی شامل Turnitin iThenticate PlagScan و Grammarly (با قابلیت بررسی سرقت ادبی) هستند. در ایران سامانه همانندجو که توسط ایرانداک ارائه می‌شود اصلی‌ترین ابزار برای متون فارسی است. این نرم‌افزارها با مقایسه متن ارسالی با پایگاه‌های داده وسیعی از متون منتشر شده شامل مقالات کتاب‌ها پایان‌نامه‌ها محتوای وب و حتی آثار دانشجویان پیشین درصد مشابهت را محاسبه و گزارش دقیقی از بخش‌های مشابه و منابع آن‌ها ارائه می‌دهند. انتخاب برنامه مناسب بستگی به نیاز کاربر (دانشجو استاد ژورنال) و زبان متن مورد بررسی دارد.

هزینه همانندجویی بسته به سامانه یا نرم‌افزار مورد استفاده نوع سند (پروپوزال پایان‌نامه مقاله) حجم متن و سیاست‌های مؤسسه ارائه دهنده خدمات متفاوت است. در ایران استفاده از سامانه همانندجو ایرانداک معمولاً شامل پرداخت هزینه‌ای برای هر بار بررسی است که این هزینه بر اساس تعرفه‌های مصوب تعیین می‌شود و ممکن است برای دانشجویان تخفیف‌هایی در نظر گرفته شود. برخی دانشگاه‌ها ممکن است اشتراک سازمانی در سامانه همانندجو داشته باشند و هزینه را به‌طور کلی پرداخت کنند یا بخشی از آن را از دانشجو دریافت کنند. استفاده از نرم‌افزارهای بین‌المللی نیز معمولاً نیازمند پرداخت هزینه به‌صورت اشتراک ماهانه یا سالانه یا پرداخت برای هر سند است.

تفسیر نتیجه گزارش همانندجویی نیازمند دقت و درک صحیح است. درصد کلی مشابهت تنها یک شاخص اولیه است. باید به جزئیات گزارش شامل بخش‌هایی که مشابهت بالایی دارند و منابعی که مشابهت با آن‌ها یافت شده توجه کرد. درصد بالای مشابهت همیشه به معنای سرقت علمی نیست؛ ممکن است ناشی از استفاده زیاد از نقل قول‌های مستقیم بدون علامت نقل قول ارجاع‌دهی نادرست یا وجود بخش‌های استاندارد مانند فهرست منابع یا اصطلاحات فنی باشد که به‌درستی از گزارش حذف نشده‌اند. بنابراین پس از دریافت گزارش باید بخش‌های مشخص شده را بررسی کرده و تشخیص داد که آیا مشابهت‌ها از نوع سرقت علمی هستند یا خیر و سپس اقدام به اصلاح و بازنویسی بخش‌های لازم نمود. اساتید راهنما نقش مهمی در تفسیر گزارش و راهنمایی دانشجو برای اصلاح دارند.

تا چند درصد همانندجویی قابل قبول است؟

درصد قابل قبول بسته به دانشگاه مقطع و نوع سند متفاوت است. برای پروپوزال معمولاً ۲۰-۳۰% برای پایان‌نامه کارشناسی ارشد ۱۰-۲۰% و برای دکتری ۵-۱۵% است.

چند درصد مشابهت مقاله قابل قبول است؟

برای مقالات علمی به‌خصوص در ژورنال‌های معتبر درصد مشابهت قابل قبول معمولاً پایین و در حدود ۵% تا ۱۵% است.

آیا درصد مشابهت بالا همیشه به معنای سرقت ادبی است؟

خیر درصد مشابهت بالا می‌تواند ناشی از نقل قول‌های مستقیم ارجاع‌دهی نادرست یا وجود بخش‌های استاندارد باشد که باید بررسی و اصلاح شوند.

برای پروپوزال‌ها درصد مجاز مشابهت چقدر است؟

درصد مجاز مشابهت برای پروپوزال‌ها معمولاً بین ۲۰% تا ۳۰% تعیین می‌شود اما این میزان بسته به دانشگاه متفاوت است.

همانندجویی پایان نامه باید چند درصد باشد؟

درصد همانندجویی قابل قبول برای پایان‌نامه کارشناسی ارشد حدود ۱۰-۲۰% و برای رساله دکتری حدود ۵-۱۵% است.