مهریه بعد از طلاق

مهریه یکی از حقوق مالی اساسی و لاینفک زن در عقد نکاح است که قانون گذار و شرع بر آن تأکید دارند. این حق، با وقوع طلاق از بین نمی رود و زن می تواند پس از جدایی، برای مطالبه آن اقدام کند. ابهامات و پرسش های فراوانی درباره شرایط، مراحل و چالش های قانونی دریافت مهریه بعد از طلاق وجود دارد که در این مقاله به تشریح جامع آن ها می پردازیم.

طلاق به عنوان یکی از مهم ترین وقایع حقوقی در زندگی مشترک، همواره با پیامدهای مالی و قانونی متعددی برای زوجین همراه است. در این میان، مهریه به عنوان پشتوانه ای مالی برای زن، جایگاه ویژه ای دارد. آگاهی از جزئیات و ظرایف قانونی مربوط به مطالبه مهریه پس از طلاق برای زنانی که در این مسیر قرار گرفته اند، حیاتی است. این مقاله به گونه ای تدوین شده است که ضمن حفظ دقت و اعتبار حقوقی، برای عموم مردم و به ویژه زنان در شرف طلاق یا مطلقه، قابل فهم و کاربردی باشد. ما تلاش می کنیم تا با زبانی شیوا و تخصصی، تمامی ابعاد این موضوع پیچیده را روشن کرده و راهنمایی جامع و دقیقی ارائه دهیم تا افراد بتوانند با اطمینان و آگاهی کامل، حقوق قانونی خود را پیگیری کنند و از بروز اشتباهات احتمالی پیشگیری شود. این راهنما، تمامی تفاوت ها و شرایط خاص هر نوع طلاق را در رابطه با مهریه تشریح کرده و مسیرهای عملی و قانونی مطالبه مهریه را با جزئیات کامل، از مدارک مورد نیاز تا مراجع قانونی و نکات حقوقی کلیدی، بیان می نماید.

مهریه چیست و زن چه زمانی مالک آن می شود؟

مهریه، که در اصطلاح حقوقی «صداق» نیز نامیده می شود، مالی است که مرد در زمان وقوع عقد نکاح به زن می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. این مال می تواند عین معین، منفعت، یا حتی انجام کاری مشخص باشد. مهریه به عنوان یک دین بر عهده مرد است و زن با عقد نکاح، مالک آن می شود. قوانین ایران، مهریه را حق قانونی و شرعی زن می دانند و بر پرداخت آن تأکید دارند.

۱.۱. تعریف مهریه و انواع آن

مهریه دارای دو نوع اصلی است که در زمان عقد تعیین می شود و هر کدام شرایط مطالبه خاص خود را دارد:

مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه به مهریه ای گفته می شود که زن می تواند هر زمان که بخواهد، آن را از مرد مطالبه کند. در این نوع مهریه، مرد مکلف است به محض مطالبه، مهریه را به زن بپردازد. این حق، حتی قبل از وقوع طلاق و در طول زندگی مشترک نیز برای زن محفوظ است. یکی از مهم ترین حقوق مرتبط با مهریه عندالمطالبه، «حق حبس» است. طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی، زن می تواند تا زمانی که مهریه او تماماً به او تسلیم نشده است، از ایفاء وظایفی که در قبال شوهر دارد (مانند تمکین خاص)، خودداری کند، مشروط بر اینکه هنوز به وظایف زناشویی عمل نکرده باشد.

مهریه عندالاستطاعه

مهریه عندالاستطاعه به مهریه ای گفته می شود که پرداخت آن مشروط به توانایی مالی مرد است. در این حالت، زن برای مطالبه مهریه باید استطاعت مالی مرد را اثبات کند. این به معنای آن است که اگر مرد قادر به پرداخت نباشد، زن نمی تواند او را مجبور به پرداخت کند تا زمانی که توانایی مالی او اثبات شود. اثبات استطاعت مالی بر عهده زن است و این امر می تواند فرآیند مطالبه مهریه را پیچیده تر کند. معمولاً در این نوع مهریه، پس از اثبات استطاعت، دادگاه حکم به پرداخت مهریه به صورت اقساطی صادر می کند.

۱.۲. زمان مالکیت زن بر مهریه

زن به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، مالک تمام مهریه می شود. این مالکیت، یک حق قطعی است و حتی اگر زندگی مشترک کوتاه مدت باشد یا منجر به طلاق شود، اصل حق مهریه پابرجا خواهد بود. با این حال، میزان مهریه قابل دریافت در شرایط خاص متفاوت است:

• اگر قبل از نزدیکی و برقراری رابطه زناشویی، طلاق رخ دهد (به هر دلیلی، از جمله فسخ نکاح یا فوت مرد)، زن مستحق دریافت نصف مهریه تعیین شده است. در این حالت، اگر مرد تمام مهریه را پرداخت کرده باشد، می تواند نیمی از آن را استرداد کند.
• اگر نزدیکی (دخول) بین زوجین رخ داده باشد، زن مالک تمام مهریه خواهد بود و می تواند تمامی آن را مطالبه کند. این موضوع برای انواع طلاق ها صادق است، مگر در مواردی که زن خود مهریه را ببخشد.

مالکیت زن بر مهریه، یک حق عینی و مستقل است که با طلاق ساقط نمی شود و این حق، پشتوانه مالی مهمی برای زن در زندگی پس از جدایی محسوب می شود.

آیا بعد از طلاق می توان مهریه گرفت؟ پاسخ جامع به سوال اصلی

بله، مهریه یک حق لاینفک و مستقل برای زن است که طلاق به هیچ وجه آن را ساقط نمی کند. این اصل اساسی در قوانین خانواده ایران به صراحت بیان شده و زن می تواند پس از جاری شدن صیغه طلاق نیز برای مطالبه مهریه خود اقدام کند.

مهریه از زمان عقد نکاح، در ذمه مرد قرار می گیرد و حتی در صورت جدایی، مرد مکلف به پرداخت آن است. این حق در اکثر انواع طلاق، اعم از طلاق رجعی و بائن، برای زن محفوظ می ماند. تنها در شرایط بسیار خاص و محدودی، امکان مطالبه مهریه با چالش مواجه می شود که اغلب مربوط به بخشش ارادی و رسمی مهریه توسط زن است. برای مثال، اگر زن به صورت رسمی و کتبی، تمام یا قسمتی از مهریه خود را به شوهرش ببخشد و این بخشش ثبت شده باشد، دیگر نمی تواند آن را مطالبه کند. همچنین در برخی از انواع طلاق مانند خلع یا مبارات، زن ممکن است مهریه یا مالی را در ازای طلاق بذل کند. با این حال، حتی در این موارد نیز، قانون گذار شرایطی را برای رجوع زن از بخشش در نظر گرفته است که می تواند حق مهریه را دوباره برای او زنده کند.

اصل کلی حقوقی در ایران این است که مهریه حق زن است و طلاق، فی نفسه، این حق را از بین نمی برد. بنابراین، زن حتی پس از طلاق نیز می تواند برای مطالبه مهریه خود اقدام کند، مگر در موارد خاص که به صورت رسمی و با اراده خود از این حق صرف نظر کرده باشد.

یکی از باورهای غلط رایج، وجود محدودیت زمانی ۱۰ ساله برای مطالبه مهریه پس از طلاق است. این تصور اشتباه است؛ حق مطالبه اصل مهریه تاریخ انقضا ندارد و زن هر زمان که بخواهد می تواند آن را مطالبه کند. محدودیت های زمانی معمولاً مربوط به برخی اقدامات اجرایی یا ابطال اجرائیه های صادره در اداره ثبت است و به معنای از بین رفتن اصل حق مهریه نیست.

شرایط دریافت مهریه پس از انواع طلاق

میزان و شرایط دریافت مهریه پس از طلاق، بسته به نوع طلاق متفاوت است. شناخت این تفاوت ها برای پیگیری صحیح حقوق قانونی، امری ضروری است.

۳.۱. مهریه بعد از طلاق رجعی

طلاق رجعی، طلاقی است که در طول مدت عده، مرد حق رجوع به زن خود را دارد، یعنی می تواند بدون نیاز به عقد مجدد، زندگی مشترک را از سر بگیرد. این نوع طلاق معمولاً با درخواست مرد صورت می گیرد. مدت عده در طلاق رجعی برای زنانی که عادت ماهیانه دارند، سه طُهر (سه دوره پاکی) است.

در طلاق رجعی، زن حق کامل در مطالبه مهریه خود را دارد. این حق نه تنها در طول دوران عده، بلکه پس از اتمام آن نیز پابرجا است. مرد موظف است مهریه زن را به طور کامل پرداخت کند. در دوران عده طلاق رجعی، زن همچنان در حکم زوجه است و علاوه بر مهریه، حقوق دیگری مانند نفقه و اجرت المثل ایام زوجیت نیز به او تعلق می گیرد. اگر مرد در دوران عده به زن خود رجوع کند، طلاق باطل شده و زندگی مشترک با همان عقد قبلی ادامه می یابد و حق مهریه زن نیز به قوت خود باقی است. در این صورت، هیچ تغییر یا خللی در حق مهریه زن ایجاد نمی شود و او همچنان مالک کامل مهریه است.

۳.۲. مهریه بعد از طلاق بائن (به جز خلع و مبارات)

طلاق بائن، طلاقی است که در آن، مرد حق رجوع به زن را در دوران عده ندارد. این نوع طلاق خود شامل اقسام مختلفی می شود، از جمله طلاق قبل از نزدیکی، طلاق زن یائسه، طلاق خلع و مبارات (که به دلیل اهمیت در بخش جداگانه بررسی می شود)، و طلاقی که پس از سه بار طلاق و رجوع متوالی رخ داده باشد.

در طلاق بائن (به جز خلع و مبارات)، زن حق کامل در مطالبه مهریه خود را دارد. به عنوان مثال، در طلاق بائن که به دلیل عدم وقوع نزدیکی رخ می دهد، زن مستحق نصف مهریه تعیین شده است، همان طور که قانون مدنی مقرر کرده است. در سایر انواع طلاق بائن که نزدیکی صورت گرفته باشد، زن مالک تمام مهریه است.

نکته مهم: مهریه زن باکره بعد از طلاق

اگر طلاق قبل از وقوع نزدیکی (دخول) بین زوجین واقع شود، زن باکره باشد و طلاق نیز به هر شکلی (اعم از رجعی، بائن، توافقی) انجام گیرد، زن مستحق دریافت نصف مهریه تعیین شده در عقدنامه است. در این حالت، تفاوتی نمی کند که طلاق به درخواست مرد باشد یا زن. همچنین، در طلاق قبل از نزدیکی، به زن باکره اجرت المثل ایام زوجیت و نفقه پس از طلاق تعلق نمی گیرد، زیرا این حقوق مشروط به وقوع رابطه زناشویی و تمکین است.

۳.۳. مهریه بعد از طلاق خلع و مبارات

طلاق خلع و مبارات، هر دو از انواع طلاق بائن هستند که در آن زن به دلیل کراهت و عدم تمایل به ادامه زندگی مشترک، مالی را به شوهر خود می بخشد تا او را راضی به طلاق کند. این مال، که می تواند تمام مهریه، بخشی از مهریه، یا مالی غیر از مهریه باشد، «فدیه» یا «بذل» نامیده می شود.

طلاق خلع

در طلاق خلع، کراهت از جانب زن است و زن در ازای طلاق، تمام یا قسمتی از مهریه یا مال دیگری را به مرد می بخشد. این طلاق تا زمانی که زن از بذل خود رجوع نکند، بائن است و مرد حق رجوع ندارد.

طلاق مبارات

در طلاق مبارات، کراهت متقابل و از جانب هر دو زوج است. در این نوع طلاق، مالی که زن به مرد می بخشد نباید بیشتر از میزان مهریه باشد. مانند طلاق خلع، این طلاق نیز بائن است.

امکان رجوع از بذل توسط زن در دوران عده

یکی از مهم ترین نکات حقوقی در طلاق خلع و مبارات، حق زن برای «رجوع از بذل» در دوران عده است. اگر زن در دوران عده از آنچه بخشیده (فدیه یا مهریه) رجوع کند، طلاق از بائن به رجعی تبدیل می شود. با تبدیل طلاق به رجعی، مرد نیز حق رجوع به زن را در دوران عده پیدا می کند و می تواند بدون نیاز به عقد جدید، به زندگی مشترک بازگردد. اگر زن از بذل خود رجوع کند و مرد نیز رجوع نکند، طلاق همچنان بائن باقی می ماند و زن می تواند مهریه اصلی خود را مطالبه کند.
شرایطی که زن نمی تواند از بذل خود رجوع کند، شامل موارد زیر است:

1. اتمام دوران عده: پس از پایان مدت عده، حق رجوع از بذل از بین می رود.
2. بخشش کتبی و رسمی: اگر زن مهریه را به صورت رسمی و با امضای سند در دفترخانه ببخشد، رجوع از آن به راحتی امکان پذیر نیست و نیاز به اثبات عدم قصد واقعی بخشش یا سایر شرایط قانونی پیچیده دارد.

۳.۴. مهریه بعد از طلاق توافقی

طلاق توافقی، نوعی طلاق بائن است که در آن زوجین بر سر تمامی مسائل مربوط به جدایی، از جمله حضانت فرزندان، نفقه، اجرت المثل، جهیزیه و به ویژه مهریه، به توافق می رسند. این توافق ها در قالب یک صورت جلسه یا توافق نامه به دادگاه ارائه می شود و مبنای صدور حکم طلاق قرار می گیرد.

در طلاق توافقی، نحوه تعیین تکلیف مهریه کاملاً به توافق زوجین بستگی دارد. زن می تواند تمامی مهریه خود را دریافت کند، بخشی از آن را ببخشد یا حتی تمامی آن را در ازای طلاق بذل کند. هر آنچه در توافق نامه قید شود، برای هر دو طرف لازم الاجرا خواهد بود.

امکان رجوع از بخشش مهریه در طلاق توافقی

اگر زن در طلاق توافقی، تمام یا قسمتی از مهریه خود را بذل کرده باشد (مانند طلاق خلع و مبارات)، در دوران عده می تواند از این بذل رجوع کند. همان طور که پیشتر ذکر شد، با رجوع زن از بذل مهریه، ماهیت طلاق از بائن به رجعی تغییر پیدا می کند. در این حالت، مرد نیز حق رجوع به زن را در طول دوران عده پیدا می کند و می تواند بدون عقد مجدد به زندگی مشترک بازگردد. اگر مرد از این حق رجوع استفاده نکند، طلاق قطعی می شود و زن می تواند مهریه خود را که از آن رجوع کرده است، مطالبه نماید.

چه زمانی زن نمی تواند مهریه خود را بعد از طلاق دریافت کند؟

با وجود تأکید بر حق لاینفک زن نسبت به مهریه، شرایط محدودی وجود دارد که در آن زن پس از طلاق، امکان مطالبه مهریه خود را از دست می دهد. این شرایط عمدتاً به تصمیم و اراده خود زن بازمی گردد:

۴.۱. بخشش مهریه به صورت کتبی و رسمی

مهم ترین حالتی که زن نمی تواند مهریه خود را مطالبه کند، زمانی است که مهریه را به صورت رسمی و کتبی، در قالب یک سند معتبر (مانند اقرارنامه رسمی در دفترخانه اسناد رسمی) به شوهر خود بخشیده باشد. بخشش شفاهی یا صرفاً توافقات غیررسمی، اعتبار کمتری دارد و زن در دوران عده می تواند از آن رجوع کند. اما بخشش رسمی و ثبت شده، معمولاً غیرقابل بازگشت است و اثبات عدم اعتبار آن بسیار دشوار خواهد بود. این بخشش می تواند در قالب صلح، هبه یا ابراء ذمه صورت گیرد.

برای مثال، اگر زن در دفتر اسناد رسمی اقرار کند که تمامی مهریه خود را در قبال طلاق به شوهرش ابراء کرده است، دیگر حق مطالبه مهریه را نخواهد داشت. این اقدام باید با آگاهی کامل و اراده آزاد زن صورت گیرد و در غیر این صورت، می تواند مورد اعتراض واقع شود.

۴.۲. اتمام مدت عده در طلاق های خاص

در طلاق های بائنی که در آن زن مهریه یا فدیه ای را بذل کرده است (مانند طلاق خلع و مبارات)، زن این حق را دارد که در دوران عده از بذل خود رجوع کند و در نتیجه طلاق به رجعی تبدیل شود. اما اگر مدت عده به پایان برسد و زن از بذل خود رجوع نکرده باشد، این حق از بین می رود و دیگر نمی تواند مهریه یا فدیه بخشیده شده را مطالبه کند. این نکته برای زنانی که در طلاق توافقی نیز مهریه را بذل می کنند، صادق است.

۴.۳. عدم اثبات وجود مهریه یا عقد (در موارد نادر)

در موارد بسیار نادر، ممکن است به دلایلی مانند عدم ثبت رسمی عقد نکاح یا مفقود شدن اسناد، اثبات وجود مهریه یا حتی وقوع عقد نکاح با چالش مواجه شود. در چنین شرایطی، زن باید با ارائه ادله و مدارک کافی، ابتدا وجود عقد و مهریه را به اثبات برساند. در صورت عدم موفقیت در اثبات، حق مطالبه مهریه نیز از بین خواهد رفت. این موارد بیشتر در عقدهای موقت یا عقدهای غیررسمی مشاهده می شود که توصیه می شود حتماً به صورت رسمی ثبت شوند.

نکته: نشوز و عدم تمکین آیا حق مهریه را از بین می برد؟

خیر. عدم تمکین زن (نشوز) یا ترک زندگی مشترک، حق زن بر اصل مهریه را از بین نمی برد. مهریه به محض عقد نکاح بر ذمه مرد مستقر می شود و حتی اگر زن ناشزه باشد، مهریه به او تعلق می گیرد. البته عدم تمکین می تواند بر سایر حقوق مالی زن مانند نفقه اثرگذار باشد و زن ناشزه مستحق دریافت نفقه نیست، اما این موضوع بر مهریه تأثیری ندارد.

مراحل و مراجع قانونی برای مطالبه مهریه پس از طلاق

برای مطالبه مهریه پس از طلاق، دو مسیر اصلی قانونی وجود دارد که هر کدام مراحل و شرایط خاص خود را دارند:

۵.۱. مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک

این روش، سریع ترین و کم هزینه ترین راه برای مطالبه مهریه است، البته به شرطی که عقدنامه رسمی و معتبر باشد و مهریه نیز در آن قید شده باشد. این مسیر برای مهریه های عندالمطالبه مناسب تر است.

شرایط:

• وجود عقدنامه رسمی که در دفتر اسناد رسمی ثبت شده باشد.
• مهریه باید از نوع عندالمطالبه باشد.

مراحل:

1. درخواست صدور اجرائیه: زن با مراجعه به دفترخانه ای که عقد نکاح در آن ثبت شده، درخواست صدور اجرائیه مهریه را ارائه می دهد. دفترخانه، اجرائیه را صادر و به اداره ثبت اسناد و املاک محل اقامت مرد ارسال می کند.
2. معرفی اموال و توقیف آن ها: پس از ابلاغ اجرائیه به مرد، اگر وی در مدت ۱۰ روز مهریه را پرداخت نکند، زن می تواند با معرفی اموال منقول (مانند حساب بانکی، خودرو) و غیرمنقول (مانند ملک، زمین) مرد به اداره اجرای ثبت، درخواست توقیف آن اموال را داشته باشد.
3. فرایند مزایده: در صورت توقیف اموال و عدم پرداخت مهریه توسط مرد، اموال توقیف شده از طریق مزایده به فروش می رسند و مبلغ حاصل از آن به زن بابت مهریه پرداخت می شود.

مزایا و معایب:

• مزایا: سرعت بالاتر نسبت به دادگاه، عدم نیاز به تشکیل پرونده قضایی و طی مراحل پیچیده دادرسی، کاهش هزینه های دادرسی.
• معایب: در صورتی که زن نتواند اموالی از مرد را معرفی کند یا مرد اموالی به نام خود نداشته باشد (یا مستثنیات دین باشد)، این روش به نتیجه نمی رسد و زن ناچار به مراجعه به دادگاه خواهد بود.

مدارک لازم:

• اصل و کپی عقدنامه رسمی.
• اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زن.
• سند طلاق (در صورت وقوع طلاق).

۵.۲. مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

این مسیر در مواردی که عقدنامه رسمی نباشد، یا مهریه عندالاستطاعه باشد، یا از طریق ثبت نتوان اموال مرد را توقیف کرد، یا نیاز به صدور حکم اعسار (نقص مالی) باشد، مورد استفاده قرار می گیرد. دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی به تمامی دعاوی مربوط به مهریه را دارد.

شرایط:

• عدم وجود عقدنامه رسمی یا عدم امکان مطالبه از طریق ثبت.
• مهریه عندالاستطاعه باشد (نیاز به اثبات استطاعت و حکم تقسیط).
• نیاز به توقیف اموالی که از طریق ثبت قابل توقیف نیستند (مانند حقوق و مزایای دولتی در صورت عدم کفایت اموال دیگر).

مراحل:

1. تقدیم دادخواست: زن یا وکیل او، با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و ثبت می کند.
2. تعیین وقت رسیدگی و جلسات دادگاه: پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه مربوطه در دادگاه خانواده ارجاع شده و وقت رسیدگی تعیین می شود. زوجین و وکلای آن ها در جلسات دادگاه حاضر شده و دفاعیات خود را مطرح می کنند.
3. صدور حکم: پس از بررسی دلایل و مستندات، دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر می کند. این حکم می تواند به صورت نقدی، تقسیطی (در صورت اثبات اعسار مرد) یا از طریق توقیف و فروش اموال باشد.
4. اجرای حکم: حکم صادره توسط واحد اجرای احکام دادگستری به مرحله اجرا گذاشته می شود.

مدارک لازم:

• اصل و کپی عقدنامه (در صورت وجود).
• اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زن و سند طلاق.
• مدارک مربوط به معرفی اموال مرد (در صورت اطلاع).
• وکالت نامه (در صورت داشتن وکیل).

نکات حقوقی مهم و کاربردی در خصوص مهریه بعد از طلاق

پیگیری مهریه پس از طلاق، مستلزم آگاهی از نکات حقوقی مهمی است که می تواند در نتیجه پرونده تأثیرگذار باشد:

۶.۱. محاسبه مهریه به نرخ روز

مهریه بر اساس آنچه در عقدنامه قید شده (مثلاً سکه طلا یا وجه نقد) قابل مطالبه است. اما اگر مهریه وجه نقد باشد و از زمان تعیین آن سال ها گذشته باشد، ارزش واقعی آن کاهش می یابد. قانون گذار این موضوع را پیش بینی کرده و حق تعدیل مهریه به نرخ روز را به زن داده است.
اهمیت و ضرورت تعدیل مهریه، جبران کاهش قدرت خرید مهریه نقدی است.

نحوه محاسبه به نرخ روز: بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و بخشنامه شاخص بانک مرکزی، مهریه وجه نقد باید مطابق با تغییر شاخص قیمت سالانه (شاخص تورم) از سال اجرای عقد تا زمان مطالبه و پرداخت محاسبه و تعدیل شود. این شاخص هر سال توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام می شود و فرمول خاص خود را برای محاسبه دارد. برای مثال، اگر مهریه در سال ۱۳۷۰ تعیین شده باشد، برای مطالبه آن در سال ۱۴۰۳، باید با توجه به شاخص تورم سال های گذشته، ارزش روز آن محاسبه شود.

۶.۲. اعسار و تقسیط مهریه

اعسار به معنای ناتوانی مالی است. اگر مرد پس از صدور حکم مهریه، توانایی پرداخت نقدی و یکجای آن را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد.
شرایط درخواست آن توسط زوج: مرد باید ثابت کند که اموالی جز مستثنیات دین ندارد و قادر به پرداخت یکجای مهریه نیست. معمولاً دادگاه از طریق شهادت شهود، استعلام از بانک ها و دارایی ها و بررسی وضعیت مالی مرد، به این درخواست رسیدگی می کند.
روند رسیدگی به دادخواست اعسار و صدور حکم تقسیط: پس از اثبات اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. این حکم شامل یک پیش پرداخت (معمولاً بین یک تا ده سکه) و اقساط ماهانه می شود. تعداد و مبلغ اقساط بستگی به توانایی مالی مرد و تشخیص قاضی دارد. حکم تقسیط، یک حکم اجرایی است و مرد موظف به پرداخت اقساط طبق جدول زمانی تعیین شده است.

۶.۳. توقیف اموال زوج

زن برای تضمین دریافت مهریه خود، می تواند قبل از صدور حکم یا پس از آن، درخواست توقیف اموال مرد را داشته باشد.
انواع اموال قابل توقیف:

• اموال منقول: شامل حساب های بانکی، خودرو، سهام شرکت ها، حقوق و مزایای دریافتی از سازمان ها و نهادها (تا یک چهارم حقوق).
• اموال غیرمنقول: شامل ملک، زمین، آپارتمان.

مراحل و شرایط توقیف اموال در ثبت و دادگاه:

از طریق اداره ثبت، زن می تواند به سرعت نسبت به توقیف اموال مشخص شده در اجرائیه اقدام کند. در دادگاه، زن باید با ارائه دادخواست تأمین خواسته، از دادگاه بخواهد که قبل از صدور حکم نهایی، اموال مرد را توقیف کند. این توقیف با هدف جلوگیری از انتقال اموال توسط مرد به نام اشخاص دیگر صورت می گیرد.

استثنائات دین (مستثنیات دین) و اموال غیرقابل توقیف

برخی اموال، بر اساس قانون، قابل توقیف برای مهریه نیستند. این اموال «مستثنیات دین» نامیده می شوند و برای تأمین حداقل معیشت بدهکار و خانواده اش ضروری هستند. از جمله مستثنیات دین می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مسکن مورد نیاز و متناسب با شأن بدهکار و افراد تحت تکفل وی.
• اثاثیه ضروری زندگی (مانند یخچال، اجاق گاز، فرش و…).
• ابزار و کتب علمی، تحقیقاتی، مهارتی و حرفه ای متناسب با شأن بدهکار (در صورتی که کسب و کار او از این طریق باشد).
• تلفن و موبایل شخصی.
• وجه نقد مورد نیاز برای هزینه های ضروری زندگی.

شناخت این موارد بسیار حیاتی است تا زن وقت و انرژی خود را صرف توقیف اموال غیرقابل توقیف نکند.

۶.۴. آیا مهریه تاریخ انقضا دارد؟ (توضیح ابهام ۱۰ ساله)

خیر، اصل حق مطالبه مهریه، تاریخ انقضا ندارد و زن هر زمان که بخواهد، می تواند برای مطالبه مهریه خود اقدام کند. یکی از بزرگترین اشتباهات رایج حقوقی، این باور غلط است که بعد از ۱۰ سال نمی توان مهریه را گرفت. این تصور نادرست از یک ماده قانونی قدیمی ناشی می شود که مربوط به مهلت اعتبار برخی از اجرائیه های صادر شده از اداره ثبت بود و نه اصل حق مهریه. طبق قوانین فعلی، حق مهریه تا زمانی که زن آن را به طور رسمی نبخشیده باشد، همیشه پابرجاست.
تفاوت با مهلت های اجرایی برخی احکام و اقدامات قضایی: اگر اجرائیه مهریه از طریق ثبت صادر شده باشد و زن در مدت زمان مقرر برای توقیف اموال اقدام نکند، ممکن است آن اجرائیه نیاز به تمدید یا تجدید داشته باشد. اما این موضوع به معنای از بین رفتن حق مهریه نیست؛ بلکه به معنای نیاز به انجام اقدامات اجرایی جدید است. بنابراین، زن می تواند در هر زمانی، حتی سال ها پس از طلاق، برای مطالبه مهریه خود اقدام کند، اما بهتر است این کار را در اسرع وقت انجام دهد تا از پیچیدگی های احتمالی و نقل و انتقالات اموال جلوگیری شود.

۶.۵. مجازات عدم پرداخت مهریه

برخلاف تصور عمومی که ممکن است مرد در صورت عدم پرداخت مهریه به زندان بیفتد، طبق قانون «نحوه اجرای محکومیت های مالی» (مصوب سال ۱۳۹۴)، حبس مهریه لغو شده است. این قانون تأکید دارد که مجازات حبس صرفاً در مواردی اعمال می شود که بدهکار با وجود توانایی مالی، از پرداخت دین خودداری کند یا اموال خود را مخفی یا منتقل نماید. در مورد مهریه، اگر مرد دادخواست اعسار ارائه داده و اعسار او اثبات و حکم تقسیط صادر شده باشد و وی به اقساط خود عمل کند، دیگر حبس نخواهد شد. اما اگر مرد توانایی پرداخت داشته باشد و از پرداخت مهریه یا اقساط آن خودداری کند یا اموال خود را مخفی کند، ممکن است با حکم جلب و حبس مواجه شود.
فشار حقوقی برای پرداخت: عدم پرداخت مهریه (حتی در صورت تقسیط) می تواند منجر به اعمال فشار حقوقی، از جمله توقیف اموال، ممنوع الخروجی و در نهایت، جلب و حبس مرد (در صورت اثبات تمکن و عدم پرداخت) شود. هدف قانون، تأمین حق زن و نه صرفاً مجازات مرد است.

۶.۶. نقش وکیل متخصص خانواده

مسائل مربوط به طلاق و مهریه، بسیار پیچیده و دارای ظرایف حقوقی فراوانی است. حضور وکیل متخصص خانواده می تواند در تمامی مراحل، از تنظیم دادخواست تا پیگیری در دادگاه و اجرای حکم، به زن کمک شایانی کند.
چرا مشاوره و حضور وکیل ضروری است؟

• آگاهی از قوانین: وکیل با تمامی قوانین و رویه های قضایی آشنا است و می تواند بهترین راهکار را ارائه دهد.
• سرعت بخشیدن به فرآیند: وکیل می تواند با پیگیری مستمر و صحیح، روند پرونده را تسریع کند.
• پیگیری دقیق: وکیل از تمامی مراحل پرونده آگاه بوده و از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری می کند.
• جلوگیری از اشتباهات حقوقی: بدون آگاهی کامل، ممکن است زن در فرآیند مطالبه مهریه دچار اشتباهاتی شود که به تضییع حقوق او منجر شود.

خدماتی که یک وکیل متخصص ارائه می دهد، شامل مشاوره حقوقی، تنظیم و ثبت دادخواست، معرفی و توقیف اموال، دفاع در دادگاه، پیگیری احکام اعسار و تقسیط، و اجرای حکم مهریه است.

۶.۷. مفهوم و اهمیت دوران عده و نحوه محاسبه آن

دوران عده، مدت زمانی است که زن پس از طلاق یا فوت شوهر، حق ازدواج مجدد ندارد. این دوران به دلایل مختلف شرعی و قانونی، از جمله حصول اطمینان از عدم بارداری و حفظ نسب، اهمیت ویژه ای دارد.
نحوه محاسبه عده:

• عده طلاق: برای زنانی که عادت ماهیانه می بینند، سه طُهر (سه دوره پاکی) است. برای زنانی که عادت ماهیانه نمی بینند یا یائسه هستند، سه ماه است.
• عده فوت: چهار ماه و ده روز است.
• عده طلاق قبل از نزدیکی: زنانی که قبل از نزدیکی طلاق گرفته اند، عده ندارند.

اهمیت دوران عده در مسائل مهریه، در طلاق های خلع و مبارات و طلاق توافقی خود را نشان می دهد، جایی که زن حق رجوع از بذل مهریه را در این مدت دارد. پس از اتمام عده، این حق از بین می رود. همچنین در طلاق رجعی، مرد حق رجوع در عده را دارد و زن در این مدت همچنان از حقوقی مانند نفقه برخوردار است.

سوالات متداول

اگر زن بعد از طلاق، مهریه خود را بخشیده باشد و پشیمان شود، آیا می تواند آن را پس بگیرد؟

اگر بخشش مهریه به صورت شفاهی یا در قالب طلاق خلع یا مبارات (بذل) بوده و هنوز دوران عده به پایان نرسیده باشد، زن می تواند از بخشش خود رجوع کند. اما اگر بخشش به صورت کتبی و رسمی (مثلاً در دفترخانه اسناد رسمی) انجام شده باشد، رجوع از آن بسیار دشوار یا غیرممکن است، مگر اینکه اثبات شود بخشش با اکراه یا فریب انجام شده باشد.

برای گرفتن مهریه بعد از طلاق چقدر زمان لازم است؟

مدت زمان لازم برای دریافت مهریه بعد از طلاق به عوامل متعددی بستگی دارد؛ از جمله مسیر قانونی انتخابی (ثبت یا دادگاه)، وجود اموال از سوی مرد، همکاری یا عدم همکاری مرد، و پیچیدگی های پرونده (مانند دادخواست اعسار). از طریق ثبت، در صورت شناسایی و توقیف اموال، می تواند نسبتاً سریع تر باشد (چند ماه تا یک سال). اما از طریق دادگاه، با توجه به مراحل دادرسی، احتمالاً بین چند ماه تا یک سال یا بیشتر زمان می برد. اگر مرد دادخواست اعسار دهد، فرآیند طولانی تر خواهد شد.

آیا بعد از فوت شوهر، زن می تواند مهریه خود را مطالبه کند؟

بله، مهریه یک دین بر عهده مرد است و با فوت او نیز ساقط نمی شود. زن می تواند پس از فوت شوهر، مهریه خود را از ماترک (اموال به جای مانده) او مطالبه کند. در این حالت، مهریه زن جزو دیون ممتازه محسوب می شود و قبل از تقسیم ارث بین ورثه، باید از اموال متوفی پرداخت شود.

آیا به مهریه مالیات تعلق می گیرد؟

خیر، بر اساس قوانین مالیاتی ایران، مهریه معاف از مالیات است. مهریه به عنوان یک حق مالی در زمان عقد نکاح تعیین می شود و دریافت آن توسط زن، درآمد محسوب نمی شود تا مشمول مالیات گردد.

چطور می توانم اموال شوهرم را برای مهریه توقیف کنم؟

برای توقیف اموال، دو مسیر وجود دارد: از طریق اداره اجرای ثبت (اگر عقدنامه رسمی باشد) و از طریق دادگاه (با ارائه دادخواست تأمین خواسته). در هر دو روش، باید اموال مشخص و قابل توقیف مرد را (مانند حساب بانکی، خودرو، ملک) معرفی کنید. اداره ثبت یا دادگاه، پس از بررسی، دستور توقیف را صادر می کنند. توجه داشته باشید که برخی از اموال (مستثنیات دین) قابل توقیف نیستند.

آیا می توان همزمان با درخواست طلاق، مهریه را هم مطالبه کرد؟

بله، زن می تواند به صورت همزمان با ارائه دادخواست طلاق (از هر نوعی)، دادخواست مطالبه مهریه را نیز به دادگاه تقدیم کند. این کار می تواند در وقت و هزینه ها صرفه جویی کرده و از طولانی شدن فرآیند جلوگیری کند. در طلاق توافقی نیز معمولاً موضوع مهریه همزمان با سایر مسائل در توافق نامه ذکر می شود.

نتیجه گیری

مهریه، به عنوان یک حق شرعی و قانونی، پشتوانه ای مهم برای زن در زندگی و پس از جدایی است. همان طور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، مهریه بعد از طلاق در بیشتر موارد قابل مطالبه است و زن می تواند از طریق مراجع قانونی (اداره ثبت یا دادگاه خانواده) برای احقاق حق خود اقدام کند. شناخت دقیق انواع طلاق، تفاوت های مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، شرایط بخشش مهریه و امکان رجوع از آن، و همچنین آگاهی از مسیرهای قانونی و نکات کاربردی، برای زنانی که در این مسیر قرار گرفته اند، ضروری است.

مفاهیمی مانند تعدیل مهریه به نرخ روز، اعسار و تقسیط، توقیف اموال و مستثنیات دین، همگی از جمله مواردی هستند که در پرونده های مهریه نقش کلیدی ایفا می کنند. همچنین تأکید شد که برخلاف تصور نادرست رایج، حق مطالبه اصل مهریه تاریخ انقضا ندارد و تنها برخی از اقدامات اجرایی ممکن است محدودیت زمانی داشته باشند. با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تغییرات قوانین، مشاوره و بهره گیری از تخصص وکلای مجرب و متخصص خانواده، می تواند نقشی حیاتی در حفظ حقوق زنان و تسریع روند دادرسی ایفا کند و از بروز هرگونه اشتباه حقوقی جلوگیری نماید. توصیه قاطع به هر فردی که با مسائل مهریه و طلاق درگیر است، مراجعه به یک وکیل متخصص برای دریافت راهنمایی های دقیق و متناسب با شرایط خاص پرونده خود است تا با آگاهی کامل، به سوی احقاق حقوق خود گام بردارد.