دادخواست عدم ثبت چک صیادی

مواجهه با یک فقره چک صیادی که صادرکننده آن مشخصات لازم را در سامانه صیاد به ثبت نرسانده است، می تواند برای دارنده دغدغه های حقوقی متعددی ایجاد کند. در چنین شرایطی، چک از مزایای اسناد تجاری خارج شده و به عنوان یک سند عادی تلقی می شود که پیگیری حقوقی آن نیازمند آگاهی دقیق از رویه های قانونی است.

قانون گذار با هدف ساماندهی بازار چک و افزایش اعتبار آن، سامانه صیاد را معرفی کرده است. این سامانه با ایجاد شفافیت و کاهش آمار چک های برگشتی، تحول مهمی در نظام بانکی و حقوقی کشور به وجود آورده است. اما گاهی به دلایل مختلف، تعهد قانونی ثبت مشخصات چک در این سامانه نادیده گرفته می شود. در این مقاله، به طور جامع به بررسی ماهیت حقوقی چک های صیادی ثبت نشده، تبیین تنها راهکار قانونی موجود برای مطالبه وجه آن ها، یعنی اقامه دعوای حقوقی به عنوان سند عادی، و ارائه یک راهنمای گام به گام برای تنظیم و پیگیری دادخواست مربوطه می پردازیم. این راهنما به شما کمک می کند تا با درک صحیح از حقوق خود و طی مراحل قانونی، مطالبه وجه چک ثبت نشده را با اطمینان خاطر انجام دهید.

۱. چک صیادی ثبت نشده چیست و چرا مشکل ساز است؟

۱.۱. تعریف چک صیادی و الزامات قانونی ثبت در سامانه صیاد

چک صیادی، نوعی سند پرداخت است که از سال ۱۳۹۶ با هدف افزایش امنیت و اعتبار مبادلات مالی، توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و از طریق سامانه یکپارچه مدیریت دسته چک (صیاد) معرفی شد. اصلی ترین ویژگی چک های صیادی، لزوم ثبت اطلاعات آن در سامانه صیاد توسط صادرکننده و تأیید دریافت توسط ذینفع (دارنده) است. این فرآیند، اطلاعات هویتی و مبلغی چک را به طور شفاف در سیستم بانکی ثبت می کند و امکان رهگیری و پیگیری آن را فراهم می آورد. طبق تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک اصلاحی ۱۴۰۰، تسویه چک هایی که از دسته چک های صادرشده پس از پایان اسفندماه ۱۳۹۹ صادر می شوند، صرفاً در سامانه تسویه چک (چکاوک) و بر اساس مبلغ و تاریخ مندرج در سامانه صیاد انجام می شود. این ماده قانونی صراحتاً بیان می کند که در صورتی که مالکیت چک در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، آن چک مشمول قانون صدور چک نبوده و بانک ها موظف به خودداری از پرداخت وجه آن هستند. عبارت «صدور و پشت نویسی چک بدون درج در سامانه صیاد فاقد اعتبار است» که بر روی برگه های جدید چک درج شده، تأکیدی بر این الزام قانونی است.

۱.۲. ماهیت حقوقی چک صیادی ثبت نشده

یکی از مهم ترین پیامدهای عدم ثبت چک صیادی در سامانه، خروج آن از شمول قانون صدور چک و تبدیل شدن به یک سند عادی است. این تغییر ماهیت حقوقی، چک را از بسیاری از مزایای اسناد تجاری محروم می سازد. به طور خاص، چک ثبت نشده دیگر قابلیت صدور گواهی عدم پرداخت (برگشت چک) توسط بانک را ندارد، چرا که بانک آن را به عنوان یک چک قانونی به رسمیت نمی شناسد. این وضعیت باعث بلاتکلیفی دارنده و دشواری در پیگیری قضایی می شود.

تفاوت های کلیدی بین چک صیادی ثبت شده و ثبت نشده از جنبه های مختلف حقوقی قابل بررسی است:

ویژگی	چک صیادی ثبت شده	چک صیادی ثبت نشده
ماهیت حقوقی	سند تجاری با پشتوانه قانون صدور چک	سند عادی (فقط اماره طلب)
قابلیت پیگیری بانکی	قابلیت برگشت زدن و صدور گواهی عدم پرداخت	عدم امکان برگشت زدن و صدور گواهی عدم پرداخت
مزایای قانونی (ماده ۲۳)	قابلیت صدور اجراییه مستقیم از دادگاه	فاقد این مزیت
مسئولیت ظهرنویسان	مسئولیت تضامنی (در صورت شرایط قانونی)	عدم مسئولیت ظهرنویسان
امکان انتقال	صرفاً از طریق سامانه صیاد	انتقال به صورت سنتی (پشت نویسی) فاقد اعتبار قانونی تجاری
جرم صدور چک بلامحل	قابلیت پیگیری کیفری (در صورت عدم شرایط برگشت زدن)	عدم قابلیت پیگیری کیفری

۲. رفع ابهامات رایج: آیا عدم ثبت چک صیادی جرم است؟

یکی از سوالات پرتکرار و نگرانی های اصلی دارندگان چک های صیادی ثبت نشده این است که آیا اقدام صادرکننده در عدم ثبت چک، جرم محسوب می شود و آیا می توان از این جهت پیگیری کیفری انجام داد؟ پاسخ صریح و مستند به قوانین جاری این است که خیر، عدم ثبت چک صیادی در سامانه، جرم کیفری محسوب نمی شود و مجازاتی برای آن در نظر گرفته نشده است.

در نظام حقوقی ایران، تنها اعمالی جرم تلقی می شوند که قانون گذار صراحتاً آن ها را در قانون مجازات اسلامی یا سایر قوانین کیفری جرم انگاری کرده باشد. بررسی قانون صدور چک جدید و اصلاحات آن، همچنین قانون مجازات اسلامی، نشان می دهد که هیچ ماده ای به جرم انگاری عدم ثبت چک در سامانه صیاد اشاره نکرده است. ضمانت اجرای عدم ثبت چک، صرفاً حقوقی است و به معنای خروج چک از شمول قانون صدور چک و از دست دادن مزایای اسناد تجاری آن است، نه ارتکاب جرمی که مستوجب مجازات کیفری باشد.

بنابراین، دارنده چک صیادی ثبت نشده، نمی تواند به اتهام جرم عدم ثبت چک، از صادرکننده شکایت کیفری کند. پیگیری های حقوقی در این زمینه، تنها از طریق اقامه دعوای مدنی (حقوقی) و مطالبه وجه به عنوان یک سند عادی امکان پذیر است، که در بخش های بعدی به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد.

۳. تنها راهکار قانونی: اقامه دعوای حقوقی مطالبه وجه سند عادی

همان طور که پیش تر اشاره شد، چک صیادی ثبت نشده، ماهیت سند تجاری خود را از دست داده و به یک سند عادی تبدیل می شود. این تغییر ماهیت، مسیر پیگیری قانونی را برای دارنده به کلی تغییر می دهد. در چنین شرایطی، تنها راهکار قانونی پیش روی دارنده، اقامه دعوای حقوقی مطالبه وجه سند عادی در محاکم حقوقی است. این بدان معناست که دارنده باید همانند مطالبه هر دین دیگری که مستند به یک سند عادی است (مانند رسید دست نویس یا قولنامه)، از طریق دادگاه اقدام کند.

نکات کلیدی در خصوص این راهکار:

1. عدم امکان استفاده از مزایای ماده ۲۳ قانون صدور چک: ماده ۲۳ قانون صدور چک، امکان صدور اجراییه مستقیم از دادگاه را فراهم می آورد که فرآیند وصول وجه را سرعت می بخشد. اما از آنجا که چک ثبت نشده از شمول قانون صدور چک خارج است، دارنده نمی تواند از این مزیت بهره مند شود.
2. عدم مسئولیت ظهرنویسان: در چک های ثبت شده، در صورت عدم پرداخت، ظهرنویسان نیز مسئولیت تضامنی دارند و دارنده می تواند علیه آن ها نیز طرح دعوا کند. اما در مورد چک های ثبت نشده، با توجه به ماهیت سند عادی، مسئولیت صرفاً متوجه صادرکننده چک است و ظهرنویسان (انتقال دهندگان) مسئولیتی ندارند.
3. اهمیت سرعت عمل: اگرچه چک صیادی ثبت نشده از مزایای چک برخوردار نیست، اما همچنان به عنوان سند دین تلقی می شود. در پرونده های حقوقی، سرعت عمل در پیگیری و طرح دعوا می تواند در تأمین خواسته و جلوگیری از انتقال اموال بدهکار مؤثر باشد.

مطابق نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۰/۱۴۷۸ مورخ ۱۴۰۱/۰۳/۲۵ قوه قضاییه، دارنده چک صیادی که در سامانه ثبت نشده، نمی تواند دعوای الزام صادرکننده به ثبت چک در سامانه را اقامه کند؛ زیرا ثبت در سامانه از شرایط صدور چک است و عدم ثبت، آن را از شمول قانون صدور چک خارج می کند.

۴. پیش از دادخواست: اقدامات و مدارک لازم (چک لیست گام به گام)

پیش از تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده، انجام یک سری اقدامات و جمع آوری مدارک ضروری است. این مراحل به تقویت پرونده شما در دادگاه کمک شایانی می کند:

۴.۱. دریافت اعلامیه عدم ثبت برگه چک در سامانه صیاد از بانک

یکی از مهم ترین اقدامات اولیه، دریافت یک سند رسمی از بانک مبنی بر عدم ثبت چک در سامانه صیاد است. پس از ابهامات اولیه، بانک مرکزی طی بخشنامه شماره ۱۱۷۵۳۳ مورخ ۱۴۰۱/۵/۱۱ اعلام کرد که ذینفعان چک های ثبت نشده می توانند از این پس «اعلامیه عدم ثبت برگه چک در سامانه صیاد» را از شعب بانک ها درخواست کنند. این اعلامیه بدون درج کد رهگیری و در قالبی متمایز از گواهی های مرسوم عدم پرداخت چک صادر می شود و صرفاً مؤید عدم امکان اقدام بر روی چک به دلیل ثبت نشدن آن در سامانه صیاد است.

این اعلامیه از نظر حقوقی اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا به عنوان یک «تحصیل دلیل» و «اماره حقوقی» قوی در دادگاه عمل کرده و نشان می دهد که شما برای دریافت وجه چک، به بانک مراجعه کرده اید و عدم پرداخت، ناشی از عدم ثبت آن در سامانه صیاد بوده است.

۴.۲. ارسال اظهارنامه حقوقی به صادرکننده چک (گامی موثر)

اگرچه اجباری نیست، اما ارسال یک اظهارنامه حقوقی به صادرکننده چک، گام بسیار مؤثری در جهت اثبات حسن نیت شما و اتمام حجت با طرف مقابل است. اظهارنامه، یک سند رسمی است که از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارسال می شود و در آن می توانید از صادرکننده درخواست کنید که یا وجه چک را پرداخت کند و یا نسبت به ثبت آن در سامانه صیاد اقدام نماید.

نکات کلیدی در تنظیم متن اظهارنامه:

• مشخصات دقیق خواهان (دارنده) و خوانده (صادرکننده).
• ذکر مشخصات کامل چک (شماره، مبلغ، تاریخ، بانک).
• بیان اینکه چک در سامانه صیاد ثبت نشده و به همین دلیل قابل وصول نیست.
• درخواست صریح پرداخت وجه یا ثبت چک در سامانه.
• تعیین مهلت معقول برای اقدام صادرکننده (مثلاً ۵ یا ۷ روز).

۴.۳. ثبت نام و احراز هویت در سامانه ثنا

ثبت نام و احراز هویت در سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) برای کلیه مراحل قضایی و دریافت ابلاغیه ها ضروری است. بدون ثبت نام در این سامانه، امکان پیگیری هیچ گونه دعوای حقوقی وجود ندارد.

۴.۴. جمع آوری سایر مدارک ضروری

مدارک زیر نیز برای تکمیل دادخواست لازم است:

• اصل و تصویر چک صیادی ثبت نشده: این سند، پایه و اساس دعوای شماست.
• مدارک هویتی خواهان: شامل کارت ملی و شناسنامه برای اشخاص حقیقی و شناسه ملی و آگهی تأسیس برای اشخاص حقوقی.
• قرارداد یا توافق نامه اصلی (در صورت وجود): اگر چک بابت تعهدات یک قرارداد خاص صادر شده است، ارائه آن به اثبات منشأ دین کمک می کند.
• رسید اظهارنامه (در صورت ارسال): تأییدیه ارسال اظهارنامه به صادرکننده.
• رسید ثبت نام ثنا (اختیاری): اگرچه صرف احراز هویت کافی است، اما نگهداری رسید می تواند مفید باشد.

۵. نحوه تنظیم دادخواست مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده (با جزئیات کامل)

تنظیم دادخواست مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده، نیازمند دقت و رعایت اصول حقوقی است. دادخواست باید به صورت رسمی و با زبانی دقیق نگارش شود. در ادامه به معرفی بخش های اصلی دادخواست و نحوه تکمیل هر بخش می پردازیم:

۵.۱. معرفی بخش های اصلی دادخواست

هر دادخواست حقوقی شامل بخش های استاندارد زیر است:

• خواهان (مشخصات فرد یا شرکتی که دادخواست را تقدیم می کند)
• خوانده (مشخصات فرد یا شرکتی که دعوا علیه او مطرح می شود)
• خواسته (آنچه از دادگاه درخواست می شود)
• دلایل و منضمات (مدارکی که ادعای خواهان را اثبات می کند)
• شرح دادخواست (توضیح تفصیلی موضوع و درخواست از دادگاه)

۵.۲. بخش خواهان

در این بخش، مشخصات کامل دارنده چک (خواهان) باید به دقت درج شود:

• برای اشخاص حقیقی: نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، شغل، نشانی دقیق اقامتگاه و کد پستی.
• برای اشخاص حقوقی: نام کامل شرکت یا موسسه، شناسه ملی، شماره ثبت، نوع شرکت، محل ثبت، نشانی دقیق دفتر مرکزی و کد پستی، نام و سمت نماینده قانونی (مثلاً مدیرعامل) به همراه مشخصات هویتی وی.

۵.۳. بخش خوانده

مشخصات صادرکننده چک (خوانده) نیز باید با دقت کامل درج شود:

• برای اشخاص حقیقی: نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی (در صورت اطلاع)، نشانی دقیق اقامتگاه و کد پستی.
• برای اشخاص حقوقی: نام کامل شرکت یا موسسه، شناسه ملی (در صورت اطلاع)، شماره ثبت (در صورت اطلاع)، نشانی دقیق دفتر مرکزی و کد پستی.

۵.۴. بخش خواسته

در این قسمت، به صراحت آنچه از دادگاه درخواست دارید، بیان می شود. معمولاً در این نوع دادخواست، خواسته شامل موارد زیر است:

• محکومیت خوانده به پرداخت وجه چک: ذکر دقیق مبلغ ریالی چک.
• با احتساب خسارات دادرسی: شامل هزینه های ثبت دادخواست، وکیل (در صورت داشتن وکیل) و سایر هزینه های قانونی.
• با احتساب خسارت تأخیر تأدیه: از تاریخ سررسید چک تا زمان اجرای حکم، بر اساس نرخ شاخص تورم که توسط بانک مرکزی اعلام می شود.
• درخواست تأمین خواسته با تودیع خسارت احتمالی: این یک درخواست مهم است. تأمین خواسته به معنای توقیف اموال خوانده پیش از صدور حکم نهایی است تا از انتقال اموال او جلوگیری شود و در صورت صدور حکم به نفع شما، اموالی برای اجرای حکم وجود داشته باشد. از آنجایی که چک ثبت نشده مزایای سند تجاری را ندارد، معمولاً دادگاه برای صدور قرار تأمین خواسته، از خواهان درخواست می کند که مبلغی را به عنوان خسارت احتمالی تودیع کند. این مبلغ، درصدی از مبلغ خواسته است که در صورت بی حقی خواهان، به خوانده پرداخت می شود.

۵.۵. بخش دلایل و منضمات

در این بخش، کلیه مدارکی که در بخش ۴ جمع آوری کرده اید، به ترتیب فهرست می شوند:

1. اصل و تصویر چک صیادی ثبت نشده به شماره [شماره چک].
2. تصویر اعلامیه عدم ثبت برگه چک در سامانه صیاد به شماره [شماره اعلامیه، در صورت وجود].
3. تصویر اظهارنامه ارسالی به خوانده به شماره [شماره اظهارنامه، در صورت وجود].
4. تصویر کارت ملی و شناسنامه خواهان.
5. تصویر [عنوان قرارداد، در صورت وجود] مورخ [تاریخ قرارداد].
6. سایر مدارک و مستندات مرتبط.

۵.۶. بخش شرح دادخواست

این بخش، مهم ترین قسمت دادخواست است که در آن، موضوع دعوا، دلایل و مستندات قانونی به تفصیل و با زبانی حقوقی و رسمی توضیح داده می شود. نکات مهم در نگارش این بخش:

• شروع با سلام و احترام: ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان [نام شهرستان]، با سلام و عرض ادب.
• بیان واقعیت ها: به طور واضح و مستند، شرح دهید که خوانده در تاریخ [تاریخ صدور چک] یک فقره چک صیادی به شماره [شماره چک] و مبلغ [مبلغ چک] را به عهده بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] در وجه شما صادر کرده است.
• اشاره به عدم ثبت: ذکر کنید که علی رغم صیادی بودن چک، خوانده از ثبت آن در سامانه صیاد امتناع ورزیده است.
• ارجاع به اقدامات اولیه: به مراجعه به بانک برای وصول وجه و دریافت اعلامیه عدم ثبت اشاره کنید و آن را به عنوان منضمات دادخواست ذکر نمایید. در صورت ارسال اظهارنامه، به آن نیز ارجاع دهید.
• توضیح ماهیت حقوقی: تأکید کنید که به دلیل عدم ثبت در سامانه صیاد، چک مذکور مشمول قانون صدور چک نبوده و به عنوان یک سند عادی مطالبه می شود.
• درخواست تأمین خواسته: اهمیت این درخواست را با استناد به لزوم حفظ حقوق خواهان و جلوگیری از تضییع آن، توضیح دهید و درخواست صدور قرار تأمین خواسته را بر اساس بند د ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی، با ایداع خسارت احتمالی مطرح کنید.
• درخواست نهایی: در پایان، درخواست محکومیت خوانده به پرداخت وجه چک، خسارات دادرسی و خسارت تأخیر تأدیه را مطرح نمایید.
• اجتناب از زبان عامیانه: متن باید کاملاً حقوقی و رسمی باشد.

۶. نمونه کامل دادخواست مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده

در ادامه، یک نمونه دادخواست کامل برای مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده ارائه می شود. لطفاً توجه داشته باشید که این نمونه صرفاً برای راهنمایی است و توصیه اکید می شود پیش از تکمیل و ثبت نهایی، با یک وکیل یا متخصص حقوقی مشورت کنید.

فرم دادخواست

مشخصات خواهان:

نام: [نام خواهان]

نام خانوادگی: [نام خانوادگی خواهان]

نام پدر: [نام پدر خواهان]

کد ملی: [کد ملی خواهان]

نشانی: [نشانی دقیق خواهان و کد پستی]

مشخصات خوانده:

نام: [نام خوانده]

نام خانوادگی: [نام خانوادگی خوانده]

نام پدر: [نام پدر خوانده]

کد ملی: [کد ملی خوانده، در صورت اطلاع]

نشانی: [نشانی دقیق خوانده و کد پستی]

وکیل/نماینده قانونی: [در صورت وجود]

خواسته:

۱. محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ [مبلغ چک به ریال] ریال (وجه یک فقره چک صیادی ثبت نشده به شماره [شماره چک]) با احتساب کلیه خسارات دادرسی و خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید (یعنی [تاریخ سررسید چک]) لغایت یوم الاجرا.

۲. صدور قرار تأمین خواسته به استناد بند (د) ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی با تودیع خسارت احتمالی، جهت توقیف اموال خوانده به میزان خواسته.

دلایل و منضمات دادخواست:

1. اصل و تصویر چک صیادی به شماره [شماره چک] مورخ [تاریخ سررسید].
2. تصویر اعلامیه عدم ثبت برگه چک در سامانه صیاد صادره از بانک [نام بانک] به شماره [شماره اعلامیه، در صورت وجود] مورخ [تاریخ اعلامیه].
3. تصویر اظهارنامه ارسالی به خوانده به شماره [شماره اظهارنامه، در صورت وجود] مورخ [تاریخ اظهارنامه].
4. تصویر کارت ملی و شناسنامه خواهان.
5. [در صورت وجود: تصویر قرارداد/توافق نامه شماره [شماره قرارداد] مورخ [تاریخ قرارداد]].

ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان [نام شهرستان دادگاه صالح]

با سلام و احترام،

احتراماً به استحضار می رساند: خوانده محترم، آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده]، یک فقره چک صیادی به شماره [شماره چک]، مورخ [تاریخ سررسید چک]، به مبلغ [مبلغ چک به عدد] ریال، به عهده بانک [نام بانک]، شعبه [نام شعبه]، در وجه اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان] صادر و تسلیم نموده اند. متأسفانه خوانده محترم، مشخصات این چک صیادی را در سامانه صیاد به ثبت نرسانده اند و علی رغم مراجعات مکرر اینجانب و درخواست از ایشان جهت ثبت یا پرداخت وجه، از انجام این امر امتناع ورزیده اند.

اینجانب در تاریخ [تاریخ مراجعه به بانک] به بانک محال علیه مراجعه نموده و به دلیل عدم ثبت چک در سامانه صیاد، طبق تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک، بانک از پرداخت وجه آن خودداری و اعلامیه عدم ثبت برگه چک در سامانه صیاد را صادر نموده که تصویر آن پیوست دادخواست تقدیم می گردد. همچنین، اینجانب جهت اتمام حجت و مطالبه رسمی، در تاریخ [تاریخ اظهارنامه] طی اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] مراتب را به خوانده محترم ابلاغ نموده ام که متأسفانه تا کنون نتیجه ای حاصل نشده است.

با توجه به مراتب فوق و اینکه چک صیادی ثبت نشده، برابر قانون، از شمول قانون صدور چک خارج بوده و صرفاً ماهیت یک سند عادی را دارد، و همچنین بر اساس ماده ۳۱۰ قانون تجارت که چک را نوشته ای برای استرداد یا واگذاری وجه نزد محال علیه تعریف می کند و سند حاضر نیز از این حیث حکایت از طلب اینجانب از خوانده دارد، لذا با تقدیم این دادخواست، از محضر محترم دادگاه، موارد ذیل را استدعا دارم:

1. بدواً و پیش از ابلاغ به خوانده، صدور قرار تأمین خواسته به استناد بند (د) ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی، با تودیع خسارت احتمالی جهت جلوگیری از تضییع حقوق اینجانب و توقیف اموال خوانده به میزان خواسته.
2. در ماهیت، صدور حکم مبنی بر محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ [مبلغ چک به عدد] ریال (وجه چک مذکور) به انضمام کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل طبق تعرفه) و همچنین خسارت تأخیر تأدیه بر اساس شاخص بانک مرکزی از تاریخ سررسید چک تا زمان پرداخت کامل وجه.

با تجدید احترام،

نام و نام خانوادگی خواهان

امضاء

۷. مراحل پیگیری دادخواست پس از ثبت (از دفتر خدمات قضایی تا اجرای حکم)

پس از تنظیم دقیق دادخواست، نوبت به مراحل پیگیری آن در سیستم قضایی می رسد. این فرآیند از ثبت دادخواست تا اجرای حکم می تواند شامل چندین گام باشد:

۷.۱. ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

اولین گام عملی، ثبت دادخواست در یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. شما باید فایل ورد دادخواست تنظیم شده و کلیه مدارک و منضمات لازم (که پیشتر جمع آوری کرده اید) را به صورت اسکن شده در اختیار داشته باشید. پس از ثبت دادخواست و پرداخت هزینه های مربوطه، دفتر خدمات قضایی آن را به مرجع قضایی صالح ارسال می کند.

۷.۲. تعیین دادگاه صالح

تعیین مرجع قضایی صالح (دادگاه حقوقی یا شورای حل اختلاف) به مبلغ خواسته بستگی دارد:

• شورای حل اختلاف: صلاحیت رسیدگی به دعاوی مالی تا سقف [نصاب فعلی شورا] را دارد. (تا زمان نگارش این مقاله، معمولاٌ ۲۰ میلیون تومان).
• دادگاه حقوقی: به دعاوی مالی با مبلغ بیش از [نصاب فعلی شورا] رسیدگی می کند.

محل اقامت خوانده یا محل انعقاد قرارداد/صدور چک نیز می تواند در تعیین دادگاه صالح مؤثر باشد.

۷.۳. ابلاغ دادخواست و تعیین وقت رسیدگی

پس از ارسال دادخواست به مرجع قضایی صالح و ارجاع به شعبه، دادگاه دستور ابلاغ دادخواست به خوانده را صادر می کند. ابلاغ ها از طریق سامانه ثنا و به صورت الکترونیکی انجام می شود. پس از ابلاغ، دادگاه وقت رسیدگی تعیین کرده و طرفین را برای حضور در جلسه دادرسی دعوت می کند.

۷.۴. جلسه دادرسی و روند آن

حضور در جلسه دادرسی و ارائه توضیحات لازم بسیار مهم است. در این جلسه، خواهان و خوانده یا وکلایشان می توانند دفاعیات خود را مطرح کنند. ارائه لایحه دفاعیه مکتوب، حتی اگر شفاهی توضیحاتی ارائه شود، توصیه می گردد. دادگاه پس از استماع اظهارات طرفین، بررسی دلایل و مستندات، و در صورت لزوم انجام تحقیقات بیشتر (مانند استعلام از بانک)، اقدام به صدور رأی می کند.

۷.۵. صدور حکم و مراحل اجرای حکم

در صورت صدور حکم به نفع خواهان، خوانده به پرداخت وجه چک و خسارات مربوطه محکوم می شود. این حکم، پس از طی مراحل تجدیدنظر (در صورت اعتراض هر یک از طرفین) و قطعیت یافتن، از طریق واحد اجرای احکام دادگاه قابل اجرا خواهد بود. در این مرحله، خواهان می تواند درخواست توقیف اموال خوانده و وصول مطالبات خود را از طریق واحد اجرای احکام مطرح کند.

۸. اصطلاحات و قوانین حقوقی کلیدی (توضیح مختصر و کاربردی)

درک برخی اصطلاحات و مواد قانونی در زمینه چک صیادی ثبت نشده، به شما در پیگیری حقوقی کمک شایانی می کند:

• ماده ۲۱ مکرر (تبصره ۱) قانون صدور چک: این تبصره مبنای قانونی اصلی برای عدم اعتبار و غیرقابل پرداخت بودن چک های صیادی ثبت نشده در سامانه است و بیان می کند که این چک ها مشمول قانون صدور چک نیستند.
• ماده ۳۱۰ قانون تجارت: تعریف کلی چک را ارائه می دهد: «چک نوشته ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می نماید.» این ماده نشان می دهد که حتی بدون ثبت در صیاد، ماهیت سندی که دستور پرداخت وجه را می دهد، همچنان برقرار است، اما از مزایای قانون چک محروم است.
• نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۰/۱۴۷۸ مورخ ۱۴۰۱/۰۳/۲۵ قوه قضاییه: این نظریه صراحتاً بیان می کند که امکان طرح دعوای الزام صادرکننده به ثبت چک در سامانه صیاد وجود ندارد؛ زیرا عدم ثبت چک، آن را از شمول قانون صدور چک خارج می سازد.
• اعلامیه عدم ثبت برگه چک: سندی است که توسط بانک مرکزی و با بخشنامه شماره ۱۱۷۵۳۳ مورخ ۱۴۰۱/۵/۱۱ معرفی شد. این اعلامیه توسط بانک صادر می شود و صرفاً تأیید می کند که چک مورد نظر در سامانه صیاد ثبت نشده و به همین دلیل قابل پرداخت نیست. این سند به عنوان یک دلیل مهم در دعوای حقوقی استفاده می شود.
• تأمین خواسته: درخواستی است که خواهان از دادگاه می کند تا پیش از صدور حکم نهایی، اموالی از خوانده را به میزان خواسته توقیف کند. هدف، جلوگیری از انتقال اموال توسط بدهکار و تضمین اجرای حکم در آینده است. در چک های ثبت نشده، معمولاً این امر با تودیع خسارت احتمالی همراه است.
• خسارت تأخیر تأدیه: مبلغی است که به عنوان جبران کاهش ارزش پول در طول زمان، به اصل طلب اضافه می شود. این خسارت از تاریخ سررسید چک تا زمان پرداخت کامل وجه، بر اساس شاخص تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی محاسبه می شود.
• دارنده با حسن نیت: اصطلاحی حقوقی است که در قانون ایران تعریف دقیقی ندارد، اما به طور کلی به دارنده ای اطلاق می شود که در زمان دریافت سند، از ایرادات یا مشکلات احتمالی آن (مانند عدم ثبت چک) آگاهی نداشته است. در مورد چک های ثبت نشده، این اصطلاح می تواند در مقام دفاع یا تبیین وضعیت دارنده در دادگاه مطرح شود.

۹. سوالات متداول جامع

آیا می توان صادرکننده را مجبور به ثبت چک در سامانه صیاد کرد؟

خیر. بر اساس نظریه مشورتی قوه قضائیه، دعوای الزام صادرکننده به ثبت چک در سامانه صیاد قابل استماع نیست. عدم ثبت چک در سامانه صیاد، آن را از شمول قانون صدور چک خارج می کند و نمی توان فرد را به انجام کاری که ماهیت حقوقی سند را تغییر نمی دهد، اجبار کرد.

آیا چک صیادی ثبت نشده قابل پشت نویسی و انتقال است؟

پشت نویسی و انتقال سنتی چک صیادی ثبت نشده، فاقد اعتبار قانونی به عنوان سند تجاری است. طبق قانون، انتقال چک های صیادی باید از طریق سامانه صیاد و با ثبت هویت شخص جدید صورت گیرد. بنابراین، اگرچه ممکن است فردی چک ثبت نشده را به دیگری منتقل کند، اما این انتقال صرفاً یک انتقال عادی دین محسوب می شود و دارنده جدید نمی تواند از مزایای چک تجاری بهره مند شود.

بانک برای چک صیادی ثبت نشده چه اقدامی انجام می دهد؟

بانک ها موظفند از پرداخت وجه چک های صیادی ثبت نشده خودداری کنند. همچنین، آن ها نمی توانند برای این چک ها گواهی عدم پرداخت (برگشت چک) صادر کنند. تنها اقدامی که بانک می تواند انجام دهد، صدور اعلامیه عدم ثبت برگه چک در سامانه صیاد است که صرفاً تأییدی بر عدم امکان اقدام روی چک به دلیل عدم ثبت آن می باشد.

مدت زمان تقریبی برای رسیدگی به این دادخواست چقدر است؟

مدت زمان رسیدگی به دعاوی حقوقی، بسته به حجم پرونده های دادگاه، پیچیدگی موضوع، حضور یا عدم حضور طرفین و مراحل تجدیدنظر، متفاوت است. به طور کلی، چنین پرونده ای ممکن است از چند ماه تا یک سال یا بیشتر به طول بینجامد. درخواست تأمین خواسته می تواند روند پیگیری را سرعت بخشد.

هزینه های تقریبی دادخواست (خدمات قضایی، دادرسی) چقدر است؟

هزینه های دادخواست شامل تعرفه خدمات دفاتر الکترونیک قضایی (حدود ۴۰ هزار تومان برای ثبت دادخواست) و هزینه دادرسی است. هزینه دادرسی بر اساس مبلغ خواسته تعیین می شود: ۲.۵ درصد برای مبالغ تا ۲۰ میلیون تومان و ۳.۵ درصد برای مبالغ بیش از ۲۰ میلیون تومان. علاوه بر این، ممکن است هزینه هایی برای وکالت یا کارشناسی نیز وجود داشته باشد.

در صورت عدم ثبت چک، آیا دارنده می تواند درخواست توقیف اموال بدهد؟

بله، دارنده می تواند همزمان با تقدیم دادخواست مطالبه وجه، درخواست صدور قرار تأمین خواسته را نیز مطرح کند. این درخواست با هدف توقیف اموال خوانده پیش از صدور حکم قطعی صورت می گیرد تا تضمینی برای اجرای حکم در آینده باشد. اما در مورد چک های ثبت نشده، معمولاً دادگاه برای صدور قرار تأمین خواسته، از خواهان درخواست می کند که مبلغی را به عنوان خسارت احتمالی تودیع کند.

چه زمانی بهتر است اظهارنامه ارسال کنیم؟

ارسال اظهارنامه پس از اطمینان از عدم ثبت چک در سامانه و پیش از تنظیم دادخواست اصلی توصیه می شود. این اقدام به اتمام حجت با صادرکننده کمک کرده و در دادگاه به عنوان دلیلی بر حسن نیت دارنده و تلاش برای حل مسالمت آمیز موضوع محسوب می شود.

نتیجه گیری

چک صیادی ثبت نشده، گرچه از مزایای اسناد تجاری محروم است، اما همچنان به عنوان یک سند عادی، حقوق دارنده را برای مطالبه وجه حفظ می کند. مسیر قانونی پیگیری این حق، مستلزم اقامه دعوای حقوقی مطالبه وجه سند عادی در محاکم قضایی است. در این مقاله، تلاش شد تا با ارائه راهنمایی جامع و گام به گام، از لحظه مواجهه با چک ثبت نشده تا نهایی شدن دادخواست و پیگیری آن، تمامی ابعاد حقوقی و اجرایی روشن شود.

شناخت دقیق ماهیت حقوقی این اسناد، انجام اقدامات مقدماتی همچون دریافت «اعلامیه عدم ثبت» از بانک و ارسال اظهارنامه، و در نهایت تنظیم صحیح دادخواست، از اهمیت حیاتی برخوردار است. با درک این فرآیندها و رعایت نکات حقوقی، دارندگان چک های صیادی ثبت نشده می توانند با اطمینان خاطر بیشتری برای احقاق حقوق خود اقدام کنند. همواره توصیه می شود در پرونده های حقوقی، به ویژه در مسائل پیچیده، از مشاوره و راهنمایی یک وکیل متخصص بهره مند شوید تا بهترین نتیجه ممکن حاصل شود. با مطالعه این راهنما، گام محکمی برای احقاق حق خود بردارید.

منابع

• قانون صدور چک (با آخرین اصلاحات)
• قانون تجارت
• بخشنامه های بانک مرکزی
• نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه