خلاصه کتاب قشم از نگاه سوئکو (نویسنده مژگان دستفال)

کتاب «قشم از نگاه سوئکو» به قلم مژگان دستفال، پژوهشی است عمیق و چندوجهی که به تحلیل تحولات اجتماعی-اقتصادی جزیره قشم در دو بازه زمانی متفاوت می پردازد. این اثر، نه تنها گزارشی از وضعیت گذشته و حال قشم ارائه می دهد، بلکه با رویکردی تحلیلی، خواننده را به درک عمیقی از پویایی های این جزیره رهنمون می شود.

جزیره قشم، نگین خلیج فارس، همواره محلی برای مطالعه و پژوهش های گوناگون بوده است. اما کتاب «قشم از نگاه سوئکو» با تلفیق دو نگاه تاریخی و معاصر، روایتی منحصربه فرد از این جزیره به دست می دهد. این پژوهش، ماحصل کار مشترک میان مطالعات بنیادی گروه سوئکو در دهه هفتاد شمسی و بازبینی و تحلیل های ثانویه مژگان دستفال در اوایل دهه نود شمسی است. هدف اصلی این مقاله، ارائه خلاصه ای جامع و تحلیلی از این کتاب ۲۲۴ صفحه ای است تا مخاطبان، اعم از پژوهشگران، برنامه ریزان، فعالان گردشگری و علاقه مندان عمومی، بتوانند به درک سریع و عمیقی از محتوای آن دست یابند. این خلاصه به بررسی تفاوت ها و شباهت های قشم دیروز و امروز می پردازد و عوامل مؤثر بر دگرگونی های اجتماعی و اقتصادی آن را از دیدگاه دو گروه پژوهشی مختلف، اما در یک چارچوب تحلیلی واحد، روشن می سازد.

معرفی کتاب قشم از نگاه سوئکو: پژوهشی جامع بر تحولات یک جزیره

کتاب «قشم از نگاه سوئکو» با هدف اصلی بررسی وضعیت اجتماعی جزیره قشم و ارائه یک تحلیل ثانویه از گزارش گروه سوئکو تدوین شده است. این اثر فراتر از یک معرفی صرف، تلاش می کند تا لایه های عمیق تری از دگرگونی های جزیره را آشکار سازد. رویکرد کتاب، تلفیقی از نگاه تاریخی به قشم از طریق گزارش های سوئکو و نگاه معاصر نویسنده از طریق پژوهش های میدانی جدید است. این ترکیب، فرصتی مغتنم برای مقایسه و درک روندهای توسعه ای و اجتماعی در طول زمان را فراهم می آورد.

پیشینه مطالعات سوئکو و بازبینی مژگان دستفال

مطالعات اولیه گروه سوئکو در سال های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۴ میلادی (معادل ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۳ شمسی) با هدف انجام یک ارزیابی جامع از وضعیت جزیره قشم صورت گرفت. این گزارش، اطلاعات ارزشمندی درباره جنبه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قشم در آن دوره ارائه می دهد که می توان آن را به مثابه سندی از «قشم دیروز» در نظر گرفت. با توجه به تحولات شگرفی که در طول سالیان متمادی در جزیره قشم رخ داده است، لزوم بازبینی و به روزرسانی این مطالعات کاملاً محسوس بود.

مژگان دستفال، نویسنده این کتاب، با درک این ضرورت، در سال های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۲ شمسی، طی یک سال استقرار و تحقیقات میدانی در جزیره، به بازنگری و تفسیر جدید از داده های سوئکو پرداخت. او نه تنها گزارش اصلی سوئکو را به طور کامل ترجمه و در کتاب خود گنجانده، بلکه با انجام پژوهش های مکمل، نظریات و فرضیه های سوئکو را در بستر واقعیت های امروز قشم آزموده و تحلیل های ثانویه خود را ارائه داده است. این رویکرد، کتاب را به منبعی غنی برای فهم هم زمان گذشته و حال قشم تبدیل کرده است.

اهمیت و ارتباط با برنامه ریزی توسعه

این طرح تحقیقاتی با تکیه بر فعالیت منطقه آزاد تجاری قشم، در ارتباط تنگاتنگ با برنامه ریزی های کلان توسعه کشور قرار می گیرد. به ویژه، محورهای مربوط به منطقه آزاد تجاری، به عنوان یکی از مضامین اساسی برنامه ششم توسعه مبتنی بر الگوی توسعه اسلامی-ایرانی، اهمیت ویژه ای به این پژوهش می بخشد. درک عمیق تر از تحولات اجتماعی و اقتصادی قشم، می تواند به مسئولان و برنامه ریزان در اتخاذ تصمیمات آگاهانه تر و پایدارتر برای توسعه این منطقه کمک کند.

روش شناسی تحقیق

روش شناسی به کار رفته در تحلیل ثانویه توسط مژگان دستفال، ترکیبی از رویکردهای کمی و کیفی است. نتایج و یافته های این تحلیل بر پایه مطالعات سوئکو و همچنین نتایج تحقیقات میدانی انجام شده توسط «مؤسسه مشاوره و تحقیق کار و کاوش قشم» استوار است. این تحقیقات میدانی شامل تنظیم پرسش نامه های دقیق، انجام مصاحبه های عمیق با ساکنان و ذی نفعان محلی، مطالعات مشاهده ای و بررسی دقیق بولتن ها و گزارشات بومی و محلی بوده است. این تنوع در روش جمع آوری داده ها، به اعتبار و جامعیت تحلیل های ارائه شده در کتاب می افزاید و تصویری کامل تر از وضعیت اجتماعی قشم را ترسیم می کند.

بخش اول: قشم امروز و قضاوت بر پایه تحلیل ثانویه (نگاه مژگان دستفال)

در بخش اول کتاب، مژگان دستفال نگاهی تحلیلی و نقادانه به گزارش سوئکو می اندازد و یافته های آن را با واقعیت های معاصر قشم مقایسه می کند. این بخش، به نوعی «قضاوت امروز» بر اساس داده های دیروز و پژوهش های جدید میدانی است که تفاوت ها و شباهت های گذشته و حال را به تصویر می کشد.

کلیات طرح تحقیقات اجتماعی قشم

این فصل با مقدمه ای بر مفاهیم تحلیل اجتماعی مورد استفاده در کتاب آغاز می شود. نویسنده اهداف اصلی و فرضیه های تحلیل ثانویه خود را به وضوح بیان می کند. از جمله این اهداف، بررسی میزان انطباق پیش بینی ها و مشاهدات سوئکو با وضعیت کنونی جزیره و تحلیل عواملی است که منجر به تغییر یا تداوم روندهای اجتماعی شده اند. این بخش همچنین شامل نقد و بررسی متدولوژی کیفی گزارش سوئکو از دیدگاه نویسنده است که در آن نقاط قوت و ضعف رویکرد سوئکو مورد ارزیابی قرار می گیرد. روش تحقیق در تحلیل اجتماعی موجود توسط دستفال، بر پایه پژوهش های میدانی گسترده و تفسیر انتقادی داده های ثانویه استوار است.

پارامترهای کلیدی تحولات اجتماعی قشم

دستفال در این بخش به بررسی دقیق مجموعه ای از پارامترهای کلیدی می پردازد که هر یک به نوعی نمایانگر دگرگونی های اجتماعی و اقتصادی قشم در طول دهه های اخیر هستند.

تحولات ساختاری در نهاد خانواده و نقش های اجتماعی

نهاد خانواده در قشم نیز مانند سایر جوامع در حال توسعه، دستخوش تغییرات بنیادین شده است. از ساختارهای سنتی و گسترده به سمت خانواده های هسته ای تر، و از نقش های جنسیتی کاملاً تفکیک شده به سوی توزیع نسبتاً منعطف تر مسئولیت ها، تغییراتی مشاهده می شود. این تحولات، پیامدهایی بر روابط بین نسلی، سبک زندگی و حتی الگوهای مهاجرت داشته است.

فرهنگ چندفرهنگی و چالش های آن در قشم

قشم همواره میزبان فرهنگ های متنوعی بوده است؛ از بومیان اصیل جزیره گرفته تا مهاجرانی از سایر نقاط ایران و حتی کشورهای منطقه. توسعه منطقه آزاد تجاری، به این تنوع فرهنگی دامن زده است. در این بخش، کتاب به بررسی فرصت ها و چالش های ناشی از همزیستی این فرهنگ های مختلف می پردازد، از جمله همگرایی ها، واگرایی ها و پتانسیل های فرهنگی برای توسعه پایدار.

تاثیر انتخابات شوراها و انتصابات مدیران بر جامعه محلی

تحولات سیاسی و مدیریتی، به ویژه برگزاری انتخابات شوراها و انتصابات مدیران در سطوح مختلف، تأثیر مستقیمی بر مشارکت اجتماعی، توزیع منابع و جهت گیری های توسعه ای قشم داشته است. دستفال به تحلیل نقش این عوامل در تقویت یا تضعیف هویت محلی و نیز برآورده شدن انتظارات جامعه می پردازد.

پروژه های عمرانی و شهرسازی: فرصت ها و چالش ها

جزیره قشم در سال های اخیر شاهد پروژه های عمرانی و شهرسازی وسیعی بوده است؛ از احداث جاده ها و بنادر جدید گرفته تا توسعه مناطق مسکونی و تجاری. این پروژه ها از یک سو فرصت هایی برای رشد اقتصادی و بهبود زیرساخت ها فراهم آورده اند و از سوی دیگر، چالش هایی نظیر تغییر کاربری اراضی، مسائل زیست محیطی و جابجایی جوامع محلی را نیز در پی داشته اند.

مسئله اشتغال و بیکاری در قشم معاصر

یکی از مهمترین مسائل اجتماعی در هر جامعه ای، وضعیت اشتغال است. با وجود فرصت های شغلی ناشی از منطقه آزاد و گردشگری، مسئله بیکاری، به ویژه در میان جوانان، همچنان یک چالش جدی محسوب می شود. دستفال به بررسی ساختار اشتغال، انواع مشاغل جدید و قدیمی و دلایل تداوم بیکاری می پردازد.

نقش و جایگاه زنان در جامعه قشم و تغییرات آن

نقش زنان در جامعه قشم دستخوش تغییرات چشمگیری شده است. با وجود حفظ برخی سنت های ریشه دار، شاهد افزایش حضور زنان در فعالیت های اقتصادی، آموزشی و حتی اجتماعی هستیم. این بخش به تحلیل این تغییرات و پیامدهای آن بر توانمندی زنان و ساختار قدرت در خانواده و جامعه می پردازد.

نقش آموزش، مناسک و آداب و رسوم در حفظ یا تغییر هویت

آموزش، مناسک مذهبی و آداب و رسوم، ستون های حفظ هویت فرهنگی یک جامعه هستند. در قشم، این عناصر چگونه در برابر امواج تغییرات مدرنیزاسیون و جهانی شدن مقاومت کرده اند یا دچار دگرگونی شده اند؟ کتاب به بررسی نقش مدارس، مساجد و سنت های محلی در این فرآیند می پردازد.

تحولات در معیشت و کسب وکارهای بومی

اقتصاد سنتی قشم که عمدتاً بر پایه صیادی، کشاورزی و دامپروری بود، با ظهور منطقه آزاد و توسعه گردشگری، به سمت مشاغل خدماتی و تجاری سوق یافته است. این تغییرات، بر معیشت بسیاری از خانواده ها و ساختار کسب وکارهای بومی تأثیر گذاشته است.

ساختار مذهبی و دینی و تاثیر آن بر زندگی اجتماعی

مذهب، نقش محوری در زندگی مردم قشم دارد. دستفال به بررسی ساختار مذهبی و دینی جزیره، تأثیر آن بر هنجارها، ارزش ها و تعاملات اجتماعی، و چگونگی مواجهه آن با چالش های مدرن می پردازد.

آسیب های اجتماعی نوظهور و چالش های آن

با رشد و توسعه، آسیب های اجتماعی جدیدی نیز در جوامع ظهور می کنند. در قشم، این آسیب ها می تواند شامل تغییر در الگوهای مصرف، افزایش جرائم، مسائل مربوط به سلامت روان و چالش های ناشی از مهاجرت باشد. این بخش به تحلیل این پدیده ها و راهکارهای احتمالی می پردازد.

میزان دسترسی شهروندان به خدمات اساسی

دسترسی به خدمات اساسی نظیر آب، برق، بهداشت، آموزش و حمل ونقل، از شاخص های مهم توسعه یافتگی است. کتاب به بررسی وضعیت فعلی دسترسی شهروندان قشم به این خدمات و شکاف های احتمالی موجود می پردازد.

مهاجرت (ورود و خروج) و پیامدهای آن

قشم همواره مقصد و مبدأ مهاجرت بوده است. ورود مهاجران با اهداف کاری و خروج بومیان برای فرصت های بهتر، پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی متعددی برای جزیره داشته است.

مالکیت زمین و تعارضات حقوقی مرتبط

مسئله مالکیت زمین، به ویژه با توسعه منطقه آزاد و افزایش ارزش املاک، همواره یکی از چالش های پیچیده در قشم بوده است. تعارضات حقوقی مرتبط با زمین، بین بومیان، دولت و سرمایه گذاران، پیامدهای مهمی بر توسعه و عدالت اجتماعی دارد.

معضلات اداری و چالش های مدیریت فرهنگی و توسعه

کارایی نظام اداری و توانایی آن در مدیریت پروژه های توسعه ای و فرهنگی، برای پیشرفت جزیره حیاتی است. این بخش به بررسی معضلات اداری، چالش های پیش روی مدیریت فرهنگی و توسعه پایدار، و راهکارهای احتمالی برای بهبود این وضعیت می پردازد.

کتاب «قشم از نگاه سوئکو» با تلفیق مطالعات تاریخی و پژوهش های میدانی معاصر، بینشی جامع و عمیق از تحولات پیچیده اجتماعی-اقتصادی جزیره قشم ارائه می دهد و آن را به مرجعی ارزشمند برای پژوهشگران و برنامه ریزان تبدیل می کند.

بخش دوم: قشم دیروز از نگاه سوئکو (ترجمه و خلاصه ای از گزارش اصلی)

بخش دوم کتاب «قشم از نگاه سوئکو» به ترجمه کامل و خلاصه ای از گزارش اصلی مطالعات گروه سوئکو می پردازد. این بخش، به مثابه پنجره ای به سوی «قشم دیروز» عمل می کند و تصویری از وضعیت جزیره در اوایل دهه ۷۰ شمسی (سال های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۴) ارائه می دهد. درک این گزارش، برای مقایسه و تحلیل تحولات بعدی توسط مژگان دستفال ضروری است.

معرفی مطالعات جامع سوئکو

گروه سوئکو، یک شرکت مهندسی و مشاوره سوئدی، در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی مطالعات جامعی را برای توسعه جزیره قشم انجام داد. این مطالعات، ابعاد مختلف جغرافیایی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی قشم را پوشش می داد و هدف آن، ارائه یک نقشه راه برای توسعه پایدار این جزیره بود. گزارش سوئکو، یک سند بنیادی است که وضعیت قشم را پیش از شروع پروژه های بزرگ توسعه ای منطقه آزاد، به دقت ثبت کرده است.

اقتصاد سنتی جزیره قشم

پیش از دوران توسعه سریع و منطقه آزاد، اقتصاد قشم عمدتاً بر پایه فعالیت های سنتی استوار بود.

کشاورزی و دامپروری

اگرچه قشم جزیره ای با منابع آب شیرین محدود است، اما در گذشته کشاورزی و دامپروری نقش مهمی در معیشت ساکنان داشت. کشت محصولاتی نظیر خرما، پیاز، سیر و برخی سبزیجات فصلی، در مناطق دارای چاه های آب شیرین رایج بود. دامپروری نیز بیشتر شامل نگهداری بز و گوسفند برای تأمین گوشت و لبنیات محلی می شد. این فعالیت ها اغلب در مقیاس کوچک و برای رفع نیازهای خانواده یا بازار محلی انجام می شد.

صیادی و انواع روش های ماهیگیری

صیادی، ستون فقرات اقتصاد سنتی قشم را تشکیل می داد. آب های خلیج فارس، منبع غنی از انواع ماهیان بود و روش های سنتی صید، از جمله مشتا و حور، در این منطقه رواج داشت.

• ماهیگیری با استفاده از مشتا: مشتا، نوعی حصار چوبی یا حصیری است که در مناطق کم عمق و ساحلی نصب می شود. با بالا آمدن آب، ماهی ها وارد مشتا می شوند و با پایین رفتن آب، در آن به دام می افتند. این روش، یک سیستم صید غیرفعال و پایدار بود که نیاز به دانش محلی از جزر و مد و رفتار ماهی ها داشت.
• ماهیگیری با استفاده از حور: حور نیز نوعی تله ماهیگیری است که از الیاف گیاهی یا تور بافته می شد و در مسیرهای عبور ماهی ها قرار می گرفت. این روش نیز مانند مشتا، بر پایه دانش بومی و استفاده از منابع طبیعی منطقه استوار بود.

ساختار و انواع روستاها در گذشته

روستاهای قشم در گذشته، اغلب خودکفا و با ساختار اجتماعی منسجمی بودند. تنوع روستاها بسته به موقعیت جغرافیایی و فعالیت های اقتصادی غالب، متفاوت بود. برخی روستاها بیشتر بر صیادی متمرکز بودند، در حالی که برخی دیگر در مناطق داخلی، به کشاورزی یا دامپروری مشغول بودند. ساختار خانواده های گسترده و پیوندهای خویشاوندی، نقش مهمی در سازماندهی اجتماعی و اقتصادی این روستاها داشت.

ساختار آموزشی-اجتماعی در بستر اقتصاد سنتی

آموزش و ساختارهای اجتماعی در قشم دیروز، عمیقاً با اقتصاد و فرهنگ سنتی آن در هم آمیخته بود.

• خانواده و سرپناه: خانواده، واحد اصلی اجتماعی و اقتصادی بود. سرپناه ها اغلب از مصالح بومی ساخته می شدند و معماری آنها منعکس کننده سبک زندگی و سازگاری با محیط گرم و خشک جزیره بود.
• مدارس دینی و مساجد: آموزش سنتی عمدتاً در مدارس دینی (مکتب خانه ها) و مساجد انجام می شد. این مراکز، علاوه بر آموزش قرآن و معارف اسلامی، به انتقال آداب و رسوم، اخلاقیات و دانش های بومی نیز می پرداختند.
• ساماندهی روستاها: روستاها بر اساس قواعد نانوشته و رهبری ریش سفیدان ساماندهی می شدند. تعاونی ها و همیاری های محلی نقش مهمی در حل مشکلات و انجام کارهای جمعی داشتند.
• صنایع دستی و شیرینی پزی بومی: زنان نقش مهمی در تولید صنایع دستی از جمله حصیربافی، سوزن دوزی و همچنین شیرینی پزی بومی داشتند که نه تنها بخشی از معیشت خانواده را تأمین می کرد، بلکه نمایانگر فرهنگ غنی جزیره نیز بود.

تحولات تاریخی و سیر نزولی اقتصاد سنتی

گزارش سوئکو به تحولات تاریخی جزیره و سیر نزولی اقتصاد سنتی نیز اشاره می کند. با ظهور امکانات جدید ارتباطی و حمل ونقل، و همچنین تغییر در الگوهای مصرف، اقتصاد کشاورزی و دامپروری سنتی رفته رفته اهمیت خود را از دست داد. این تحولات زمینه را برای ظهور «شرایط نوین اقتصادی» فراهم آورد که بعدها با ایجاد منطقه آزاد تجاری، شتاب بیشتری گرفت.

تحلیل اقتصاد ماهیگیری در گذشته

اقتصاد ماهیگیری، با جزئیات بیشتری توسط سوئکو مورد تحلیل قرار گرفته است.

• مشخصه های فعالیت های اقتصادی: این بخش به ساختار مالکیت لنج ها و قایق های صیادی، نیروهای کار درگیر در صید و توزیع ماهی، و زنجیره ارزش ماهیگیری می پردازد.
• لنج ها و موتورهای ماهیگیری: استفاده از لنج های بادبانی و سپس موتوردار، نشان دهنده تکامل ابزار صید بود. انواع ماهی های صید شده در فصول مختلف، بسته به مهاجرت ماهیان و گونه های بومی، متفاوت بود.
• روش های ماهیگیری با کمک کشتی های صیادی: علاوه بر مشتا و حور، صید با تور و قلاب از طریق لنج ها و قایق ها نیز رایج بود.
• درآمد و عایدات ماهیگیری: این بخش به بررسی درآمد حاصل از صید، نحوه تقسیم سود میان خدمه و مالک لنج، و نقش شیلات و شرکت های تعاونی ماهیگیری در سازماندهی این فعالیت ها می پردازد.
• صید میگو: صید میگو نیز به دلیل ارزش اقتصادی بالا، بخش مهمی از فعالیت های صیادی را تشکیل می داد و روش ها و فصول خاص خود را داشت.

ابعاد فرهنگی-اجتماعی اقتصاد ماهیگیری

تغییرات در اقتصاد ماهیگیری، ابعاد فرهنگی-اجتماعی گسترده ای نیز به همراه داشت.

• جایگزینی مدارس جدید با مدارس ابتدایی: با رشد جمعیت و نیاز به آموزش مدرن، مدارس رسمی جایگزین مکتب خانه های سنتی شدند که بر ساختار اجتماعی و فرهنگی روستاها تأثیر گذاشت.
• تغییرات در نقش های روستاها: با کاهش اهمیت کشاورزی و ماهیگیری سنتی، و رشد شهرنشینی، نقش های سنتی روستاها نیز دچار دگرگونی شدند. برخی روستاها به مراکز خدماتی یا تجاری تبدیل شدند، در حالی که برخی دیگر مهاجرت گسترده ای را تجربه کردند.

بندر درگهان

بندر درگهان به عنوان یکی از نقاط کلیدی تجاری قشم، بخش مهمی از گزارش سوئکو را به خود اختصاص داده است.

• تاریخچه، توسعه و ساختار نواحی مختلف درگهان: درگهان از دیرباز به دلیل موقعیت استراتژیک خود، یک مرکز تجاری مهم بوده است. گزارش سوئکو به تاریخچه، روند توسعه و ساختار جغرافیایی و اجتماعی نواحی مختلف درگهان، از جمله گارکوه، مایان کوارتر، شهرک مایان، اقامتگاه کوشه، اقامتگاه پالکات و اقامتگاه خالت، می پردازد.
• مهاجران: نقش مهاجران، به ویژه افغانی، بنگلادشی و بلوچ، در اقتصاد و اجتماع درگهان مورد توجه قرار گرفته است. این گروه ها در فعالیت های باربری، کارگری و تجاری نقش مهمی ایفا می کردند.
• تلاقی اقتصاد بازرگانی و تحولات آن: درگهان محل تلاقی اقتصاد بازرگانی سنتی و نوظهور بود. این بندر با رونق یافتن تجارت و ورود کالاها، به سرعت به یک مرکز فعال اقتصادی تبدیل شد که پیامدهای اجتماعی و فرهنگی خاص خود را داشت.

پی پشت و صنعت کشتی سازی

روستای پی پشت به عنوان یکی از مراکز مهم صنعت لنج سازی (گالی سازی) سنتی در قشم، نیز مورد بررسی سوئکو قرار گرفته است.

• کشتی سازی: این بخش به جزئیات صنعت لنج سازی می پردازد؛ از جمله ابزار و مواد اولیه ساخت کشتی (چوب ساج، کنف، قیر)، گروه های کاری (استادکاران، کارگران ساده)، و انواع قراردادها برای ساخت لنج.
• سازندگان مشهور لنج در پی پشت: اشاره به خاندان ها و سازندگان ماهری که نسل اندر نسل این دانش را منتقل کرده اند.
• عملکرد و نقش خانه ها: خانه ها نه تنها محل سکونت، بلکه مراکز تولیدی و آموزشی نیز بودند.
• گروه های خویشاوندی و اجتماعی: خویشاوندی و همبستگی اجتماعی، نقش کلیدی در سازماندهی کار و زندگی در پی پشت داشت.
• تغییرات نقش روستاها و رشد بخشی: با صنعتی شدن و تغییر در الگوهای حمل ونقل، صنعت لنج سازی سنتی نیز دستخوش تغییر شد و نقش پی پشت به تدریج دگرگون گشت.

جمع بندی و نتیجه گیری: از نگاه سوئکو تا قضاوت امروز

کتاب «قشم از نگاه سوئکو» اثری منحصربه فرد است که با رویکردی تلفیقی، دریچه ای نو به شناخت جزیره قشم می گشاید. این کتاب، با ترکیب مستندات تاریخی از گزارش گروه سوئکو در دهه ۷۰ شمسی و تحلیل های ثانویه و پژوهش های میدانی مژگان دستفال در دهه ۹۰ شمسی، تصویری جامع و پویا از تحولات اجتماعی-اقتصادی این جزیره در گذر زمان ارائه می دهد. این دو مطالعه، نه تنها به صورت مجزا ارزشمند هستند، بلکه در کنار یکدیگر، پویایی ها و روندهای تغییر را با وضوح بیشتری به تصویر می کشند و به ما امکان می دهند تا «قشم دیروز» را در آینه «قضاوت امروز» بازنگری کنیم.

یکی از نقاط قوت اصلی کتاب، جامعیت آن در پوشش ابعاد مختلف زندگی اجتماعی و اقتصادی قشم است. از ساختار خانواده و آموزش گرفته تا معیشت، مهاجرت و معضلات اداری، تقریباً هیچ جنبه ای از زندگی در جزیره از نگاه تیزبین نویسنده و گزارش سوئکو پنهان نمانده است. علاوه بر این، رویکرد تحلیل ثانویه به کار گرفته شده توسط مژگان دستفال، امکان مقایسه تطبیقی وضعیت قشم در دو برهه زمانی مختلف را فراهم می آورد که این خود، به درک عمیق تر از عوامل مؤثر بر توسعه و تغییرات اجتماعی کمک شایانی می کند. به روزرسانی اطلاعات و افزودن داده های میدانی جدید، اعتبار علمی و کاربردی این اثر را دوچندان کرده است.

ارزش اصلی این کتاب در توانایی آن برای ترسیم یک خط سیر تحول برای جزیره قشم است؛ از اقتصادی سنتی و معیشت محور به سوی یک منطقه آزاد با چالش ها و فرصت های خاص خود، که در هر مرحله، ردپای تغییرات اجتماعی عمیق قابل مشاهده است.

این کتاب برای طیف وسیعی از مخاطبان، به ویژه دانشجویان و پژوهشگران رشته های علوم اجتماعی، جغرافیا، برنامه ریزی شهری و گردشگری که به دنبال منابعی برای پژوهش درباره جزیره قشم هستند، بسیار مفید و حتی ضروری است. مسئولان و برنامه ریزان در مناطق آزاد و نهادهای محلی نیز می توانند از یافته های این کتاب برای درک عمیق تر از پیشینه و وضعیت کنونی قشم و اتخاذ تصمیمات توسعه ای آگاهانه بهره ببرند. فعالان حوزه گردشگری و محیط زیست نیز با مطالعه این اثر، شناخت بهتری از ابعاد فرهنگی، اجتماعی و تاریخی قشم برای توسعه پایدار یا فعالیت های بوم گردی به دست خواهند آورد.

در نهایت، «قشم از نگاه سوئکو» فراتر از یک خلاصه یا معرفی کتاب، یک مطالعه موردی ارزشمند است که می تواند به عنوان الگویی برای پژوهش های آتی در زمینه تحولات اجتماعی-اقتصادی مناطق ساحلی و جزایر در ایران مورد استفاده قرار گیرد. پیشنهاد می شود پژوهش های بعدی با تمرکز بر تأثیرات بلندمدت منطقه آزاد بر هویت بومی و پایداری زیست محیطی، به تکمیل این تصویر جامع بپردازند.