خانه شیشه ای بــه عشــق لایــــک

راحت و در دسترس بودن فضای مجازی باعث شده تا افراد برای گرفتن تایید و لایک بیشتر ابعاد مختلف زندگی خصوصی و خانوادگی خود را در معرض دید عموم قرار دهند تا جایی که انگار در دنیای مجازی حریم خصوصی مرده و از معنای خود تهی شده است، همین هم باعث شده تا کفه ترازوی محتوای بی فایده سنگین تر از محتواهای مفید و موثر باشد.

به گزارش دانش نامه، ایران نوشت: بیشتر افراد نسبت به رعایت «حریم خصوصی » خود حساسیت دارند اما بسیاری از همین افراد در مورد زندگی فردی دیگران کنجکاوی هایی از خود نشان می دهند، «سلبریتی ها» جزو گروه های مورد علاقه مردم هستند که سرک کشیدن در زندگی آنها برای مردم جذاب است و هر فیلم و تصویر یا عمل و عکس العملی از آنها مخاطب را تحت تاثیر قرار می دهد بنابراین به بررسی این موضوع پرداخته ایم که آیا حریم شخصی این افراد با افراد عادی جامعه یکسان است؟ یا به عبارتی افراد شناخته شده می توانند در هر قسمت و هر نوعی که مایلند گوشه هایی از زندگی شخصی خودشان را در معرض دید عموم قرار دهند؟

طمع تمایل به شناخته تر شدن

لیلا وصالی مدرس دانشگاه، با اشاره به اینکه چهره های مشهور برای مردم شناخته شده اند و بر اثر تعامل های مستمر و کنشگری با مردم و افکار عمومی توانسته اند چنین جایگاهی را در جامعه کسب کنند، تاکید می کند: «سلبریتی ها تمایل زیادی به ارتباط با مردم دارند. این موضوع در رسانه های رسمی با توجه به قوانین و قواعد آن کنترل شده است اما زمانی که وارد شبکه های اجتماعی می شویم با توجه به اینکه قوانین کامل و مشخصی در این فضا وجود ندارد، ممکن است مرزهایی را که باید برای کنشگری در این فضا رعایت شود به درستی رعایت نکنیم  یا اصلاً این مرزها را نشناسیم بخصوص اینکه هر چه افراد در سنین پایین تر وارد فضای مجازی می شوند، این مرزها برایشان ناشناخته تر است و به طمع تمایل به شناخته تر شدن در این فضا اطلاعات بیشتری از خودشان به اشتراک می گذارند. در حقیقت همین موضوع اطلاع از نقاط مخفی اطلاعاتی- غیررسمی که از سلبریتی ها منتشر می شود برای مردم جذابیت زیادی دارد. ما به سلبریتی ها علاقه مند می شویم چون احساس می کنیم با آنها زندگی کرده ایم و جزییات زیادی از زندگی آنها می دانیم. مثلاً در مورد هنرپیشه ها به این دلیل که همواره آنها را در نقش های مختلف دیده ایم و با نقش هایشان در حالت های مختلف غم و شادی ارتباط برقرار کرده ایم با آنها همذات پنداری می کنیم و همین همذات پنداری باعث می شود تا مطالب و اخبار مربوط به آنها را دنبال کنیم. در واقع همین کشش در طرف مقابل باعث می شود تا سلبریتی از جزییات زندگی خود اطلاعات بیشتری در اختیار مردم قرار دهد، چون تعامل او با انسان ها را بیشتر می کند و باعث می شود افراد بیشتری در مورد جزییات زندگی او چه به صورت مثبت و چه به صورت منفی نظر دهند.» عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه برای سلبریتی ها مورد توجه بودن نسبت به فراموش شدن یا مورد توجه نبودن حس بهتری ایجاد می کند، می گوید: «برای همین این افراد به بهانه های مختلف حتی با دعواهای زرگری سعی می کنند خودشان را در معرض دید مخاطبان قرار دهند و مخاطبانشان را افزایش دهند و اصطلاحاً لایک بگیرند، تا جایی که ممکن است این نیاز به جلب توجه و افزایش توجه مخاطب بیمارگونه شده و این افراد به شکل افراطی به این کار دست بزنند.»

سلبریتی کیست؟

مدیرعامل انجمن سواد رسانه ای ایران معتقد است «سلبریتی شخص مشهوری است که در زمینه های مختلف مانند موسیقی، ورزش، سیاست، سینما ، تلویزیون و… مورد توجه رسانه ها و مردم قرار دارد. بنابراین سلبریتی شخصی است که مردم او را از جنبه های گوناگون  مانند سبک لباس پوشیدن، مدل مو، مدل آرایش، سبک زندگی و حتی ازدواج ها و دوستی هایی که دارند مورد توجه قرار می دهند. این روزها هم با ظهور فضای مجازی زندگی افراد مشهور اعم از شخصیت های سیاسی، فرهنگی و ورزشی بیش از گذشته زیر ذره بین قرار گرفته است، زندگی هر فردی که زیر ذره بین مردم باشد، کوچک ترین تلاطمی در جریان روند زندگی اش با واکنش هوادارانش مواجه خواهد شد؛ اتفاقی که متاسفانه این روزها با پررنگ تر شدن فضای مجازی که همواره جریان های مختلف را با آب و تاب زیادی به مخاطبانش عرضه می کند، شاهد هستیم.»

مدارک هویتی را منتشر نکنید

مدیر عامل انجمن سواد رسانه ای ایران نیز در پاسخ به این سوال که با توجه به متفاوت بودن حریم خصوصی در افراد مختلف آیا این موارد نباید قانونمند شود، می گوید: «وقتی منظور از رسانه، رسانه های رسمی باشد می توانیم از قانونمند شدن حرف بزنیم اما وقتی بحث شبکه های اجتماعی است چون ذات این فضا در اختیار ما نیست، امکان قانونمند کردن آن را نداریم بنابراین می بینیم که یک سری مصادیق جرم انگاری داریم و به جز آن مصادیق جرم انگاری، پلیس فتا فقط در مورد شکایت ها اقدام می کند اما معلوم نیست کاری که فرد با زندگی خودش انجام می دهد و صدماتی که متوجه او خواهد شد و حتی ممکن است به آبروی او صدمه بزند چه می شود! زیرا پلیس فتا وقتی اقدامی انجام می دهد که فرد شکایت رسمی مطرح کند در غیر این صورت تا زمانی که جرمی اتفاق نیفتد قانون هم به این موضوع ورود نکرده است. هرچند در برخی از کشورها برای فعالیت سلبریتی ها قوانینی وضع کرده اند که اگر از خودشان تصاویری منتشر کردند که غیرواقعی و مخدوش شده است، جرم محسوب شود و باید توضیح دهند اما در برخی موارد قانون در  این حوزه مسکوت مانده است. بنابراین مهم ترین ابزاری که برای مقابله با این آسیب وجود دارد، افزایش سواد رسانه ای عمومی و افزایش سطح آگاهی های عمومی است تا افراد جامعه یاد بگیرند در این فضا بهتر از خودشان محافظت کنند.» وصالی پیشنهاد می دهد: «افراد باید حریم خصوصی خود را مشخص کنند و هیچ گاه اطلاعات حریم خصوصی خود را منتشر نکنند و به حریم خود و افرادی که در حریم شان هستند لطمه ای وارد نکنند. گاهی حتی انتشار یک عکس دسته جمعی با دوستان که برای خودمان خوشایند است برای دیگر حاضران در تصویر چندان خوشایند نیست. مساله بعدی این است که به هیچ عنوان اطلاعات شناسنامه ای مثل تصویر شناسنامه یا کارت ملی را در فضای مجازی منتشر نکنید چرا که موجب سوءاستفاده می شود. به طور کلی انتشار هر چیزی مربوط به حریم خصوصی نشان می دهد که فرد از درایت کافی برای مدیریت حضور خود در فضای مجازی برخوردار نیست.»

اطلاعات بیشتر یعنی آسیب بیشتر

 به هر حال حریم خصوصی افراد عادی با سلبریتی ها متفاوت است، چون سلبریتی ها بر حسب تمایل خودشان در فضای مجازی وارد موضوعات گوناگون می شوند، حتی گاهی خودشان یا مخاطبانشان از حاشیه سازی استقبال می کنند و این موضوع از منظر جامعه شناسی و روانشناسی قابل بررسی است. بنابراین باید بپذیرند که گروهی وارد حریم شخصی آنها می شوند هر چند این کار نادرست باشد. اما به گفته مدیرعامل انجمن سواد رسانه ای «افراد باید بدانند هر اندازه جزییات بیشتری از زندگی شان را در شبکه های اجتماعی منتشر کنند، بیشتر در معرض آسیب قرار دارند. گاهی فاش شدن زندگی خصوصی افراد تا حدی برای آنها گران است که دست به کارهای خطرناکی می زنند و این نشان دهنده این است که هر چیزی از افراد نباید منتشر شود و هر چه اطلاعات بیشتری در شبکه های مجازی از خودشان منتشر کنند، بیشتر در معرض خطر و آسیب قرار دارند چون با انتشار هر بخشی از زندگی شخصی در واقع نقاط ضعف و قوت تان را بیشتر در معرض دید عموم قرار داده اید و این مانند یک تیغ دولبه است که یا شناخت جزییات بیشتر محبوبیت تان را افزایش می دهد یا مخاطراتی ایجاد می کند که باعث سوءاستفاده از اطلاعات فردی تان می شود.

تعریف کاملی از حریم خصوصی وجود ندارد

دکتر عصمت الله جابری قاضی دادگستری که سال ها در حوزه جرایم رایانه ای فعالیت داشته در مورد حمایت قانون از افرادی که مسایل شخصی خودشان را نشر می دهند، می گوید:« وقتی فردی مسایلی از حریم خصوصی اش را منتشر می کند تا زمانی که این حریم خصوصی برخلاف اخلاق عمومی نباشد و عفت عمومی جامعه جریحه دار نشود از نظر قانونی مشکلی ندارد اما گاهی کسی با همسرش شوخی می کند و آن را در فضای مجازی منتشر می کند که ممکن است از نگاه افکار عمومی این شوخی توهین به زنان تعبیر شده و باعث جریحه دار شدن عفت و اخلاق عمومی شود یا اخلاق حسنه را زیر سوال ببرد. در این جا قانون به دو شکل وارد می شود یا ممکن است مدعی العموم وارد شود یعنی دادستان به دادسرای ویژه گزارش می دهد که این مورد را پیگیری کنید یا شما به عنوان شهروندی از جامعه می گویید که این عمل ترویج بی اخلاقی است و شکایت می کنید و دادستان پیگیری می کند و بدون اینکه شما بخواهید و رضایت بدهید یا ندهید موضوع دنبال می شود. پس انتشار اخبار خصوصی به طور کلی از منظر قانون نه بر خلاف عفت عمومی است و نه نظم عمومی را مختل می کند اما زمانی که نظم و عفت عمومی جریحه دار می شود یا نشر اکاذیب باشد در این موارد دادستان وارد می شود و قابل پیگیری است.» دکتر جابری معتقد است  بیشتر سلبریتی ها و افراد شناخته شده به قصد افزایش مخاطبان و همراه کردن افکار عمومی اقدام به انتشار مسایل شخصی خود در فضای مجازی می کنند: « در قوانین ایران تعریف کاملی از حریم خصوصی وجود ندارد. به طور مثال، در اصل 20 و 22 و 25 قانون اساسی به این موضوع اشاره شده که در اصل 25 به صراحت عنوان شده بازرسی و نرساندن نامه ها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هرگونه تجسس مگر به حکم قانون ممنوع است. مواردی از توجه به حریم شخصی در قوانین عادی هم وجود دارد که مهم ترین آن ماده 10 قانون مسیولیت مدنی مصوب سال 1339 است. در این ماده عنوان شده که هرکس بدون مجوز قانونی، عمداً یا در نتیجه بی احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا به هر حق دیگر که به موجب قانون برای افراد ایجاد شده لطمه ای وارد کند که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود مسیول جبران خسارت ناشی از عمل خود است و دادگاه پس از رسیدگی و ثبوت امر او را به جبران خسارت های مزبور محکوم می کند.»

تعریف مشخص و دقیقی نداریم

دکتر مریم یوسفی، جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت وگو با «ایران» با بیان اینکه نخستین مشکل این است که ما در کشورمان تعریف مشخصی از سلبریتی یا شاخ های اینستاگرامی و بلاگرها نداریم، می گوید: هر کسی که در فضای مجازی و رسانه ها مهم شود یا به چشم بیاید برایمان مهم می شود و جذابیت پیدا می کند. بر اساس تحقیقاتی که در حوزه فضای مجازی انجام شده است کسانی که اعتماد به نفس کاذبی داشته اند در فضای مجازی پیشرفت کرده اند و به مدد همان اعتماد به نفس کاذب هم رشد کرده اند، این افراد در میان خودشان روابط کاری پیچیده ای دارند و از نظر مردم تبدیل به بلاگر سلبریتی یا همان شاخ های فضای مجازی شده اند.

من را ببین

این جامعه شناس با اشاره به اینکه مردم به جنبه های مختلف زندگی این افراد توجه می کنند، در مورد دلایل این توجه کردن می گوید: رفتار افراد در شبکه های اجتماعی، دلایل مختلفی دارد؛ مهم ترین آنها میل به دیده شدن است که در همه افراد از سن کودکی تا لحظه مرگ وجود دارد. انسان ها دوست دارند مورد توجه و تحسین دیگران قرار گیرند و این موضوع در همه انسان ها جدا از سن، جنسیت، فرهنگ و نژاد آنها مشترک است. فضای مجازی فرصتی برای افراد مهیا می کند تا بتوانند با انتشار عکس و فیلم از خود، فعالیت های فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی خودشان را با دیگران به اشتراک گذارند. در این میان برخی افراد برای دیده شدن اقدام به هر کاری می کنند. این استاد دانشگاه فرار از تنهایی را عامل مهم بعدی معرفی می کند: هرچه فعالیت کاربران بیشتر باشد، حس تنهایی شدیدتر و عمیق تر است و باعث می شود افراد در شبکه هایی همچون اینستاگرام، بیش از حد فعالیت داشته باشند. تنهایی احساسات منفی زیادی با خود به همراه می آورد که به تبع آن اعتماد به نفس فرد کمتر می شود، گوشه گیرتر و انزوا طلب تر می شود و اگر خود را دوست داشتنی نداند این حس بیشتر و بیشتر می شود. در حقیقت این فرد با فضای مجازی از خود واقعی اش فرار می کند.

زندگی لاکچری سلبریتی ها را باور نکنید

یوسفی با بیان اینکه باور کردن زندگی ظاهری سلبریتی ها و بلاگرها در واقع آغاز مشکلات در زندگی واقعی است، می گوید: وقتی هر چیزی را در فضای مجازی باور می کنیم باید بدانیم که باور کردن این افراد در فضای مجازی آسیب های زیادی برایمان به ارمغان خواهد آورد. افسردگی و انزواطلبی یکی از مهم ترین پیامدهاست و در مرحله بعدی کم کم روابطمان با همسر یا افراد خانواده تحت الشعاع قرار می گیرد و اختلافات شروع می شود؛ اینکه چرا ما نمی توانیم همانند آنها زندگی کنیم؟ مانند آنها به سفر نمی رویم یا نمی توانیم ماشین و خانه ای همانند آنها داشته باشیم. این جامعه شناس تاکید می کند: همه ما یک خود واقعی داریم که متشکل از رفتارها و اخلاقیات و شغل و خانواده ماست. همه افراد در ذهن شان، خود ایده آل هم دارند. یعنی چیزی که می خواهند بشوند. در اینجا خود فرد مطرح است و صحبت از شخص دیگری نیست. در واقع آن چیزی ا ست که افراد دوست دارند باشند. وقتی فاصله بین خود ایده آل و خود واقعی زیاد می شود فرد با هیجانات منفی یا افسردگی و انزوا روبه رو می شود یا تمام تلاش خود را می کند تا به خود ایده آل برسد. فضای مجازی این فرصت را برای بلاگر فراهم می کند تا بتواند خود ایده آلش را به نمایش بگذارد و از دیگران تشویق و تایید دریافت کند. اما بارها دیده ایم چیزی که او از خود به نمایش می گذارد، خود واقعی و اصلی فرد نیست. پس فرد چون نتوانسته است به خود ایده آل برسد خواسته خود را در فضای مجازی به نمایش بگذارد.

در جست وجوی زندگی رویایی

این جامعه شناس با اشاره به اینکه فرار از محرک های استرس زای موجود در محیط، دلیل دیگری است که افراد به سمت فضای مجازی کشیده می شوند، می گوید: فضای مجازی دو لبه دارد؛ عشق و نفرت. با دیدن زندگی بلاگرها و سلبریتی ها هم افسوس می خوریم و هم لذت می بریم. شکی نیست که همه افراد در زندگی خود کمبودهایی دارند ناامیدی ها و ناکامی هایی که افراد در زندگی خود با آن روبه رو بوده اند مانند موفق نبودن در کار، تحصیل، ارتباط با خانواده و دوستان موجب می شود این ناکامی ها از یک طرف باعث شود تا فرد برای فرار از آنها به سمت فضای مجازی برود تا استرس ها و ناراحتی ها را از خود دور کند و از طرف دیگر کسانی که این افراد را دنبال می کنند کمبودهای زندگی خود را در زندگی لاکچری این افراد جست وجو و زندگی ظاهری آنها را باور می کنند.

آنها را نبینید

راحت و در دسترس بودن فضای مجازی باعث شده تا افراد برای گرفتن تایید و لایک بیشتر ابعاد مختلف زندگی خصوصی و خانوادگی خود را در معرض دید عموم قرار دهند تا جایی که انگار در دنیای مجازی حریم خصوصی مرده و از معنای خود تهی شده است، همین هم باعث شده تا کفه ترازوی محتوای بی فایده سنگین تر از محتواهای مفید و موثر باشد؛ البته این رفتارها فقط محدود به کشور ما نیست و نمونه های آن در سایر کشورها و فرهنگ ها نیز دیده می شود. اما چه عواملی باعث می شود که مردم در فضای مجازی به زندگی برخی از افراد توجه بیشتری نشان می دهند؟

پایان خبر دانش نامه

خانه شیشه ای بــه عشــق لایــــک