بهترین مقاصد برای دیدن شفق قطبی

دیدن نورهای رقصان و رنگارنگ در آسمان شب های سرد قطبی تجربه ای بی نظیر و رویایی است که هر ساله گردشگران زیادی را به مناطق نزدیک به قطب شمال و جنوب می کشاند. این پدیده طبیعی که با نام شفق قطبی شناخته می شود نه تنها از نظر علمی جذاب است بلکه در طول تاریخ الهام بخش افسانه ها و داستان های بسیاری در میان فرهنگ های مختلف بوده است. اگر شما هم مجذوب این نمایش خیره کننده آسمانی هستید و می خواهید بدانید شفق قطبی چیست چگونه ایجاد می شود در کجای جهان می توان آن را دید و چه داستان هایی پشت آن نهفته است این مطلب برای شماست.

شفق قطبی چیست و در کدام کشورها می توان آن را دید؟

شفق قطبی که با نام های نورهای شمالی (Aurora Borealis) در نیمکره شمالی و نورهای جنوبی (Aurora Australis) در نیمکره جنوبی شناخته می شود یک پدیده نوری طبیعی است که در آسمان شب مشاهده می شود.

این پدیده به صورت نوارهای رنگی متحرک و درخشان در آسمان ظاهر می شود و معمولاً در عرض های جغرافیایی بالا نزدیک به قطب های زمین قابل مشاهده است. کشورهایی مانند نروژ فنلاند ایسلند سوئد کانادا آلاسکا (ایالات متحده) و شمال روسیه از بهترین مکان ها برای تماشای شفق شمالی هستند.

علت پیدایش شفق قطبی

شفق قطبی نتیجه برخورد ذرات باردار پرانرژی ساطع شده از خورشید (باد خورشیدی) با مولکول های گاز موجود در اتمسفر فوقانی زمین است.

این ذرات عمدتاً الکترون و پروتون هستند که با سرعت بسیار بالا به سمت زمین حرکت می کنند. میدان مغناطیسی زمین بیشتر این ذرات را منحرف می کند اما در نزدیکی قطب های مغناطیسی زمین خطوط میدان مغناطیسی به سمت زمین خم شده و به ذرات اجازه می دهند وارد جو شوند.

هنگامی که این ذرات با مولکول های اکسیژن و نیتروژن در ارتفاعات بالا برخورد می کنند انرژی خود را به آن ها منتقل کرده و باعث برانگیختگی (excitation) این مولکول ها می شوند.

مولکول های برانگیخته ناپایدار هستند و برای بازگشت به حالت عادی انرژی اضافی خود را به صورت نور آزاد می کنند. این نور آزاد شده همان چیزی است که ما به عنوان شفق قطبی مشاهده می کنیم.

علت رنگ های مختلف شفق قطبی

رنگ های مختلف شفق قطبی به نوع مولکول گازی که با ذرات خورشیدی برخورد می کند و همچنین به ارتفاعی که این برخورد رخ می دهد بستگی دارد.

متداول ترین رنگ شفق قطبی رنگ سبز است که نتیجه برخورد با مولکول های اکسیژن در ارتفاع حدود ۱۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتری از سطح زمین است.

برخورد با اکسیژن در ارتفاعات بالاتر (بالاتر از ۳۰۰ کیلومتر) می تواند نور قرمز تولید کند که اغلب در بخش بالایی شفق دیده می شود. برخورد با مولکول های نیتروژن نیز می تواند نور آبی یا بنفش تولید کند که معمولاً در لبه های پایینی و فعال تر شفق مشاهده می شود.

شفق شمالی و شفق جنوبی

پدیده شفق قطبی در هر دو نیمکره شمالی و جنوبی زمین رخ می دهد و از نظر فیزیکی کاملاً مشابه است.

به شفق قطبی در نیمکره شمالی شفق شمالی یا Aurora Borealis و به شفق قطبی در نیمکره جنوبی شفق جنوبی یا Aurora Australis گفته می شود.

این دو پدیده به دلیل وجود میدان مغناطیسی دو قطبی زمین به طور همزمان در اطراف قطب های مغناطیسی رخ می دهند. تماشای شفق جنوبی به دلیل دسترسی کمتر به مناطق با عرض جغرافیایی بالا در نیمکره جنوبی (مانند قطب جنوب بخش هایی از نیوزیلند استرالیا شیلی و آرژانتین) دشوارتر از شفق شمالی است.

بهترین مقاصد برای دیدن شفق قطبی

برای تماشای شفق قطبی باید به مناطقی سفر کنید که در کمربند شفق (Auroral Oval) یعنی ناحیه ای در اطراف قطب های مغناطیسی زمین قرار دارند.

علاوه بر موقعیت جغرافیایی مناسب شرایط آب و هوایی (آسمان صاف و بدون ابر) و تاریکی مطلق آسمان نیز برای دیدن شفق ضروری است.

بهترین کشورها و مناطق برای تجربه این پدیده شامل موارد زیر هستند:

نروژ پایتخت شفق قطبی

نروژ یکی از محبوب ترین مقاصد برای دیدن شفق شمالی است به خصوص مناطقی مانند ترومسو جزایر لوفوتن و کیرکنس که در شمال دایره قطب شمال قرار دارند.

موقعیت ساحلی نروژ باعث می شود آب و هوای آن نسبت به برخی مناطق داخلی قطبی معتدل تر باشد اگرچه همچنان بسیار سرد است. زیرساخت های گردشگری در این مناطق برای پذیرایی از علاقه مندان به شفق قطبی بسیار توسعه یافته است.

فنلاند

منطقه لاپلند فنلاند به ویژه شهرهایی مانند رووانیمی و لوی مقاصد عالی برای دیدن شفق قطبی هستند.

فنلاند تجربه های منحصر به فردی مانند اقامت در کلبه های شیشه ای برای تماشای شفق از داخل اتاق را ارائه می دهد. جنگل ها و دریاچه های پوشیده از برف لاپلند پس زمینه ای رویایی برای مشاهده شفق قطبی فراهم می کنند.

ایسلند

ایسلند به دلیل نزدیکی به دایره قطب شمال و دسترسی آسان از طریق پروازهای بین المللی مقصدی محبوب برای تماشای شفق قطبی است.

کل جزیره ایسلند در منطقه شفق قرار دارد بنابراین نیازی به رفتن به مناطق دورافتاده شمالی نیست. اطراف ریکیاویک و پارک های ملی مانند سینگولیِر از مکان های مناسب برای دیدن شفق هستند به شرطی که از آلودگی نوری شهر دور شوید.

روسیه

شمال روسیه به ویژه منطقه مورمانسک یکی از مقاصد قابل دسترس برای دیدن شفق شمالی است.

مورمانسک بزرگترین شهر در شمال دایره قطب شمال است و به دلیل موقعیت جغرافیایی و شب های طولانی زمستان شانس خوبی برای دیدن شفق قطبی دارد. تورهای تخصصی برای شکار شفق قطبی در این منطقه برگزار می شود.

بهترین زمان برای دیدن شفق قطبی

بهترین زمان برای دیدن شفق قطبی فصول پاییز و زمستان است که شب ها طولانی تر و آسمان تاریک تر است.

به طور کلی از اواخر شهریور (سپتامبر) تا اوایل فروردین (مارس یا آوریل) بهترین فرصت برای مشاهده شفق قطبی در نیمکره شمالی است. اوج فعالیت شفق معمولاً بین ساعت ۱۰ شب تا ۲ صبح به وقت محلی رخ می دهد اما می تواند در هر زمانی از شب تاریک نیز ظاهر شود.

بهترین زمان دیدن شفق قطبی در مقاصد مختلف

فصل دیدن شفق قطبی در بیشتر مقاصد اصلی از سپتامبر/اکتبر تا مارس/آوریل است.

ماه های دسامبر ژانویه و فوریه که شب ها طولانی ترین هستند و تاریکی بیشتری وجود دارد اغلب به عنوان بهترین ماه ها در نظر گرفته می شوند. با این حال شفق قطبی یک پدیده طبیعی است و نیاز به ترکیبی از فعالیت خورشیدی آسمان صاف و تاریکی دارد بنابراین هیچ تضمینی برای دیدن آن وجود ندارد و باید برای چند شب برنامه ریزی کرد.

پیش بینی شفق قطبی

پیش بینی شفق قطبی بر اساس اندازه گیری فعالیت خورشیدی و وضعیت باد خورشیدی انجام می شود.

ابزارهای مختلفی مانند شاخص KP (Planetary K-index) برای پیش بینی شدت فعالیت شفق قطبی در دسترس هستند. این شاخص عددی بین ۰ تا ۹ است که نشان دهنده میزان اختلال در میدان مغناطیسی زمین به دلیل باد خورشیدی است؛ هرچه عدد KP بالاتر باشد احتمال و شدت شفق قطبی بیشتر است.

وب سایت ها و اپلیکیشن های تخصصی پیش بینی شفق قطبی اطلاعات لحظه ای در مورد فعالیت خورشیدی شاخص KP و پیش بینی پوشش ابری را ارائه می دهند که می تواند به برنامه ریزی برای تماشای شفق کمک کند.

وسایل مورد نیاز سفر برای تماشای شفق قطبی

سفر به مناطق قطبی برای دیدن شفق قطبی معمولاً در فصول سرد سال انجام می شود بنابراین لباس گرم مناسب حیاتی است.

چند لایه لباس گرم کاپشن و شلوار ضد آب و باد کلاه دستکش شال گردن و چکمه های عایق و گرم از ضروریات هستند. همچنین همراه داشتن یک فلاسک چای یا نوشیدنی گرم چراغ قوه (با نور قرمز برای حفظ دید در شب) دوربین عکاسی با قابلیت تنظیم دستی و سه پایه برای ثبت تصاویر شفق قطبی توصیه می شود.

مشاهده شفق قطبی با چشم غیر مسلح

بله شفق قطبی با چشم غیر مسلح قابل مشاهده است.

شدت و وضوح آن به میزان فعالیت شفق در آن شب بستگی دارد. در شب هایی که فعالیت خورشیدی بالا است شفق بسیار درخشان و با رنگ های واضح دیده می شود. در شب هایی با فعالیت کمتر ممکن است شفق به صورت هاله ای سبز کم نور یا خاکستری دیده شود که ممکن است برای چشم آموزش ندیده کمتر واضح باشد.

دوربین های عکاسی به دلیل حساسیت بیشتر به نور و قابلیت نوردهی طولانی اغلب می توانند رنگ ها و جزئیات شفق را زنده تر از آنچه چشم می بیند ثبت کنند اما عظمت و حرکت شفق را با چشم خود باید تجربه کرد.

آیا شفق قطبی خطرناک است

خود پدیده نوری شفق قطبی به هیچ وجه خطرناک نیست و تماشای آن برای سلامتی انسان بی خطر است.

انرژی ذرات خورشیدی که باعث ایجاد شفق می شوند قبل از رسیدن به ارتفاعات پایین تر جو توسط میدان مغناطیسی و اتمسفر زمین جذب می شود. نگرانی هایی که گاهی در مورد خطر شفق قطبی مطرح می شود بیشتر به افسانه ها و باورهای قدیمی یا تأثیرات احتمالی فعالیت شدید خورشیدی بر تجهیزات الکترونیکی و ارتباطات مربوط می شود نه خود نور شفق.

افسانه های شفق قطبی

شفق قطبی برای هزاران سال مردم را شگفت زده کرده و از آنجایی که توضیح علمی آن تا قرن اخیر مشخص نبود فرهنگ های مختلف داستان ها و افسانه هایی برای تبیین این پدیده آسمانی خلق کردند.

این افسانه ها بینشی جذاب از جهان بینی و ارتباط انسان با طبیعت در مناطق قطبی و زیرقطبی ارائه می دهند.

افسانه های شفق قطبی در بین مردم بومی قطب شمال

بسیاری از جوامع بومی ساکن مناطق قطبی شفق قطبی را به ارواح مردگان اجداد یا حتی حیوانات مرتبط می دانستند.

برخی آن را نشانه خیر و راهنمایی می دیدند در حالی که برخی دیگر از آن می ترسیدند و آن را بدیمن می پنداشتند. این تفاوت در تفسیر نشان دهنده تنوع فرهنگی در میان مردمان ساکن عرض های جغرافیایی بالاست.

افسانه های شفق قطبی در مناطق مختلف

افسانه های شفق قطبی در مناطق مختلف جهان از اسکاندیناوی و روسیه گرفته تا آمریکای شمالی تنوع زیادی دارند.

این داستان ها اغلب با باورها مذهب تاریخ و شیوه زندگی مردم آن منطقه گره خورده اند و تصاویری خیالی از آنچه در آسمان شب می گذرد ارائه می دهند.

افسانه شفق قطبی وایکینگ ها

در اساطیر نورس وایکینگ ها شفق قطبی اهمیت زیادی داشت و اغلب با خدایان و جنگاوران مرتبط بود.

یکی از معروف ترین افسانه ها این است که شفق قطبی بازتاب نور زره والکیری ها است. والکیری ها دوشیزگان جنگجویی بودند که اودین خدای اصلی آن ها را برای انتخاب جنگاوران شجاع کشته شده در نبرد و هدایت روح آن ها به والهالا (تالار اودین) می فرستاد. برخی دیگر معتقد بودند شفق خود پل بایفراست است که جنگاوران را به والهالا می رساند.

افسانه شفق قطبی در میان فنلاندی ها

در زبان فنلاندی شفق شمالی را «رِوُنتولِت» (Revontulet) می نامند که به معنای «روباه آتشین» است.

این نام از افسانه ای قدیمی نشأت می گیرد که می گوید روباه های قطبی با دویدن سریع در آسمان و برخورد دم پشمالوی خود به برف ها جرقه هایی ایجاد می کنند که باعث روشن شدن آسمان می شود. نسخه دیگری از این افسانه می گوید روباه ها با دم خود برف ها را به آسمان پرتاب می کنند و نور ماه در آن ها منعکس شده و شفق را می سازد.

همچنین در میان مردم سامی (ساکنان بومی لاپلند) شفق شمالی اغلب ترسناک و بدیمن تلقی می شد. آن ها معتقد بودند شفق روح مردگان است و نباید با سوت زدن آواز خواندن یا اشاره کردن آن را آزار داد زیرا ممکن است توجه شفق جلب شده و برای فرد خطر ایجاد شود یا حتی او را با خود ببرد.

در میان قبایل بومی آمریکای شمالی نیز افسانه های متعددی وجود دارد. برخی شفق را ارواح اجداد یا حیوانات می دانستند و معتقد بودند که شفق ها مشعل هایی هستند که ارواح برای هدایت مردگان به دنیای دیگر روشن می کنند.

برخی قبایل اسکیمو باور داشتند که می توانند با شفق قطبی صحبت کنند و با بستگان درگذشته خود ارتباط برقرار کنند. در مقابل برخی قبایل دیگر مانند فاکس (در ویسکانسین) شفق را ارواح دشمنان کشته شده می دانستند که به دنبال انتقام هستند و ظهور آن را نشانه طاعون یا جنگ می پنداشتند.

شفق قطبی را می توان با چشم غیر مسلح دید؟

بله شفق قطبی با چشم غیر مسلح قابل مشاهده است به خصوص در شب هایی که فعالیت آن شدید باشد. در این شب ها نوارهای رنگی درخشان در آسمان دیده می شوند. در شب های کم فعالیت تر ممکن است به صورت هاله ای کم رنگ ظاهر شود.

بهترین راه برای به حداکثر رساندن شانس دیدن شفق های شمالی چیست؟

برای افزایش شانس دیدن شفق در فصل مناسب (پاییز و زمستان) به منطقه ای در کمربند شفق با آسمان تاریک و بدون آلودگی نوری سفر کنید. پیش بینی های شفق قطبی را دنبال کرده و در شب های صاف و بدون ابر به دنبال آن باشید.

برنامه ریزی برای سفر شفق قطبی چند روزه است؟

برای افزایش احتمال دیدن شفق قطبی معمولاً توصیه می شود حداقل برای ۳ تا ۵ شب در منطقه مورد نظر اقامت کنید تا شانس مواجهه با آسمان صاف و فعالیت شفق در یکی از شب ها بیشتر شود.

چرا در شفق قطبی رنگ های مختلف می بینیم؟

رنگ های مختلف شفق قطبی به نوع مولکول های گاز (عمدتاً اکسیژن و نیتروژن) و ارتفاعی که ذرات خورشیدی با آن ها برخورد می کنند بستگی دارد. برخورد با اکسیژن اغلب سبز یا قرمز و برخورد با نیتروژن آبی یا بنفش ایجاد می کند.

چه ماهی برای دیدن شفق قطبی مناسب هست؟

بهترین ماه ها برای دیدن شفق قطبی در نیمکره شمالی از سپتامبر/اکتبر تا مارس/آوریل است. ماه های دسامبر ژانویه و فوری که طول شب ها به حداکثر می رسد اغلب بهترین فرصت را برای مشاهده فراهم می کنند.