«آب برای آشتی»/ راهکارهای کاهش چالش های آبی چیست؟

ایرانیان از دیرباز برای آب ارزش زیادی قایل بوده اند، آب به عنوان روشنایی تلقی می شده است و برای استفاده بهینه از آن در این اقلیم گرم و خشک اقدام به حفر قنات و آب انبار می کردند. در دنیای کنونی هم این عنصر حیات با توجه به تغییرات اقلیمی و افزایش خشکسالی نه تنها برای ایرانیان بلکه نزد جهانیان از اهمیت زیادی برخوردار است و موضوع زمانی حساس تر می شود که کشورها حوضه های آبی مشترک داشته باشند. موضوع امسال روز جهانی آب در 22 مارس (3 فروردین) «آب برای صلح» است که بر نقش حیاتی آب در ثبات و رفاه جهان تاکید می کند و به گفته معاون پژوهشی پژوهشگاه هواشناسی این روز بر اهمیت مدیریت حوضه های آبی تمرکز دارد.

دکتر ابراهیم فتاحی در گفت و گو با دانش نامه افزود:از دیرباز کشور ما به مساله آب اهمیت زیادی می داده و آب به عنوان یکی  از عناصر مقدس در فرهنگ ما بوده است. نیاکان ما برای بهره برداری هوشمندانه از آب به ویژه آب های زیرزمینی به حفر قنات می پرداختند. ثبت قنات در فهرست میراث جهانی یونسکو موید این نکته است که ایرانیان به آب اهمیت زیادی می دادند و به عنوان یکی از شاخصه های تمدن کشورمان بود.

وی با بیان اینکه مدیریت مدرن آب از سوی ایرانیان به سایر نقاط دنیا در آن سال ها منتقل شد، تاکید کرد: این میراث به جای مانده ظرفیت بالایی را برای پیوند بین کشورها می تواند داشته باشد، به ویژه اینکه ما اشتراکات فرهنگی با کشورهای پیرامون خود داریم.  آیین های سنتی مبتنی بر آب هم در ایران و هم کشورهای همسایه وجود دارد و می تواند مبنایی برای استفاده از منابع آبی مشترک و صلح و دوستی ملت ها و قومیت ها و کشورهای پیرامون باشد.

معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه هواشناسی وعلوم جو با اشاره به شعار روز جهانی آب در سال جاری گفت: موضوع روزجهانی آب در سال 2024 «آب برای صلح» است که بر نقش حیاتی آب در ثبات و رفاه جهان تمرکز دارد و بر اهمیت مدیریت حوضه های آبی مشترک تاکید می کند.

وی اضافه کرد: عمده ترین تمدن های بشری در کنار منابع آب به ویژه رودخانه ها شکل گرفته اند. امروز به دلیل کمبود منابع آب شیرین، رودخانه های فرامرزی اهمیت بیشتری در دنیا پیدا کرده اند و در کنار آن چالش ها و تنش هایی بین کشورهای دارای حوضه های آبریز مشترک متاسفانه طی دهه های اخیر رخ داده است.

فتاحی افزود: ایران در یک منطقه کم آب، خشک و نیمه خشک قرار گرفته است و منابع آبی محدودی داریم. کشورهای همسایه و خاورمیانه نیز از این وضعیت مستثنی نیستند. میزان بارش دریافتی حدود یک سوم میانگین جهانی است و تحت تاثیر تغییر اقلیمی و گرمایش جهانی میزان بارش های کشور طی 50 سال اخیر روند کاهشی داشته است. علاوه بر آن در دهه های اخیر رخداد خشکسالی شدید و فراگیر درمنطقه و کشور را شاهد بوده ایم.

وی اضافه کرد: از سوی دیگر با توجه به رشد فزاینده جمعیت در منطقه، افزایش مصرف آب، رشد شهرنشینی، شیوه غیر اصولی و نامناسب آبیاری در بخش کشاورزی، احداث سدهای مخزنی بزرگ و افزایش صنایع آلاینده از عواملی است که منجر تغییر و نابودی چرخه منظم آب شده اند و به نوعی تهدید برای جامعه بشریت به ویژه منطقه خاورمیانه محسوب می شود.

معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه هواشناسی وعلوم جو در ادامه گفت: با توجه به این دلایل طبیعی است که چالش آب و مدیریت آب در حوضه های فرامرزی از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این شرایط باید برنامه ها و راهکارهایی از سوی دولت ها اندیشیده شود تا بتوانیم این چالش ها را به حداقل برسانیم.

راهکارهای کاهش چالش آبی

وی درباره راهکارهای کاهش چالش های آبی اظهار کرد: راهکارهایی که برای فایق آمدن به این مشکل از سوی مسوولان ایران و سایر کشورها می تواند اتخاذ شود، خیلی متنوع است. گرمایش جهانی و تغییر اقلیم موجب کاهش منابع آب تجدیدپذیر ایران و خاورمیانه شده است و به چالش ها دامن زده است منابع آبی برخی کشورها مانند ایران با کشورهای همسایه مشترک است و باید ملزم به رعایت حقآبه از منابع مشترک باشند و از طریق اتخاذ راهکارهایی این کار امکان پذیر است.

معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه هواشناسی وعلوم جو با بیان اینکه یکی از این راهکارها، راهکارهای سیاسی است، گفت: اراده سیاسی کشورهای دارای حوزه های آبی مشترک در جهت همکاری بیشتر در این زمینه تعریف می شود و به دنبال آن باید الگوسازی برای اقدامات مشترک بین المللی داشته باشیم. استمرار در  سیاستگذاری و برنامه ریزی برای منابع آبی مشترک، افزایش سطح تعاملات با کشورهای همسایه یکی دیگر از راهکارهای سیاسی است.

وی با اشاره به سایر راهکارهای سیاسی اظهارکرد: کنوانسیون های مشترک آب های مرزی نیز داریم. در این راستا تقویت همکاری و تصمیم گیری برای گسترش روابط متقابل می تواند تضمین کننده استفاده عادلانه و حفاظت از منابع آبی مشترک برای کشورها باشد و نقش مهمی برای ارتقای توسعه پایدار کشورها می تواند ایفا کند. دیپلماسی کارآمد نیز یکی از بهترین راه ها برای دستیابی به سهم منصفانه از آب رودخانه های مرزی است

فتاحی با بیان اینکه راهکارهای علمی و آموزشی از دیگر راهکارهای کاهش چالش های آبی است، گفت: ترویج و توسعه تعامل با دانشگاه های کشورهای همسایه به عنوان مراکز مبادله دانش و ایجاد مراکز مطالعاتی راهکارهای علمی است. راهکارهای اجتماعی و فرهنگی نیز بر جنبه های انسانی تاکید دارد چراکه آسیب های پدیده بی آبی و خشکسالی فراتر از خسارت های اقتصادی است و موجب ایجاد دشواری هایی در زندگی بشری شود.

وی با اشاره به اینکه توافقات دو جانبه و چندجانبه بین کشورهای بالادست و پایین دست حوزه های آبریز از اهمیت زیادی برخوردار است و باید به آن پرداخته شود، اظهارکرد: منافع مشترکی با این کشورها داریم و باید به ایده سبد منافع مشترک دست یابند که می تواند کمک کند تا کشورها با حفظ دوستی به راهکارهای مشترکی برای حل مشکلات خود دست یابند. این چالش ها برای همه کشورها وجود دارد، چه کشورهای بالادست و چه کشورهای پایین دست.

معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه هواشناسی وعلوم جو در ادامه گفت: به عنوان مثال کشورهای بالادست سدهایی با مخاذن بزرگ احداث می کنند و حقآبه پایین دست را رعایت نمی کنند. آثار و تبعات این کار در بلندمدت کشورهای بالادست را نیز دچار مشکل می کند چون حقآبه کشورهای پایین دست از جمله حقآبه محیط زیستی رعایت نمی شود و در بلندمدت منجر به خشک شدن هورها و تالاب ها می شود. در نتیجه به کانون های گرد و غبار تبدیل می شوند. با وزش باد گرد و غبار از بستر تالاب برمی خیزد و کل آن حوضه آبریز از آن متاثر می شود.

وی با بیان اینکه مدیریت حوضه های آبریز باید یکپارچه انجام شود، خاطرنشان کرد: برای دستیابی به این هدف راهکارهای متنوعی باید در کنار هم قرار گیرند؛ از راهکارهای دیپلماسی در سطح کلان گرفته تا راهکارهای فرهنگی، اجتماعی و آموزشی.

معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه هواشناسی وعلوم جو با اشاره به اینکه با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران حوضه های فرامرزی مشترکی با کشورهای مختلف داریم، اظهارکرد: ایران در رودخانه ارس با ترکیه، ارمنستان و آذربایجان، اترک با ترکمنستان، اروند با عراق، هیرمند و هریرود با  افغانستان مشترک است. با این کشورها خوشبختانه اشتراکات زیادی داریم بنابراین می توان برای مشکل حوضه های مرزی از همه راهکارها بهره برد تا در آینده این اشتراکات موجب شود که نه تنها در حوضه آب مشترک مشکلی نداشته باشیم بلکه صلح و دوستی در منطقه افزایش یابد.

فتاحی در پایان با اشاره به شورای حکام آب در ایران گفت: تجربه دیپلماسی خوبی در ایران با تاسیس شورای حکام آب در سال 1380 و زیر چتر حمایتی یونسکو به عنوان تنها نهاد بین المللی متولی مسایل آب در خاورمیانه و شمال آفریقا وجود دارد که به عنوان یکی از ظرفیت ها می تواند نقش بسیار برجسته ای در زمینه مدیریت منابع آب  و ارایه راهکارها همچنین برگزاری یک سری نشست ها با کشورهای پیرامونی داشته باشد. ایران از این بستر می تواند برای تعامل با همسایگان به ویژه کشورهایی که با آن ها مدیریت منابع آبی مشترک دارند، استفاده کند.

پایان خبر دانش نامه

«آب برای آشتی»/ راهکارهای کاهش چالش های آبی چیست؟